Encyclopedie: Psychosomatische klachten

Het verschijnsel moet al heel lang bekend zijn, maar de term is waarschijnlijk voor het eerst gebruikt in 1818 door de Leipziger hoogleraar psychiatrie Johann C.A. Heinroth (1773-1843). Veel mensen vertalen hun psychische problemen in organische klachten zoals hoofd- of buikpijn; dit heet conversie (*hysterie). Voor conversie heeft de medische wetenschap echter niet zoveel belangstelling. Veel interessanter zijn de ‘somatiserende patiënten’. Deze hebben een chronisch psychosomatisch klachtenpatroon, bestaande uit moeilijk grijpbare symptomen en vage pijnen. Modeverschijnselen spelen hierbij een belangrijke rol, en de medische wetenschap creëert op haar beurt regelmatig discutabele diagnosen behorende bij dergelijke populaire klachten, zoals vroeger *irritatie van de ruggengraat en *neurasthenie. Een voorbeeld van een moderne modeziekte waarvan wel vermoed wordt dat zij grotendeels een psychosomatische oorsprong heeft, is het chronisch vermoeidheidssyndroom (*myalgische encefalomyelitis).

Literatuur
Shorter, E., From paralysis to fatigue. New York, 1992.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).

Naschrift februari 2010

Volgens de Engelse Wikipedia moet men goed onderscheid maken tussen psychosomatische klachten of stoornissen en somatoforme stoornissen.

Voorbeelden van psychosomatische klachten zouden dan zijn: lage rugpijn, hoge bloeddruk en maagklachten, waarvan het kenmerk is dat de alledaagse stress een flink aandeel in het ontstaan of voortduren heeft. Wat betreft maagzweren: weliswaar wordt 80% van de maagzweren door de Helicobacter pylori veroorzaakt, maar anderzijds heeft 80% van de mensen met Helicobacter pylori nergens last van, dus men vermoedt dat mentale factoren toch een belangrijke rol spelen.

Daarentegen zijn somatoforme stoornissen zuiver mentaal veroorzaakt, en als voorbeelden worden onder meer gegeven: conversie, hypochondrie en stoornis van de lichaamsbeleving. Volgens Wikipedia placht de volksmond (zoals het bovenstaande encyclopedie-artikel) deze somatoforme klachten ook ‘psychosomatisch’ te noemen onder invloed van de *psychoanalyse, en kreeg het etiket ‘psychosomatisch’ een ongunstige betekenis namelijk van opzettelijk ziekte voorwenden of althans overdrijven daartoe gestimuleerd door de zogeheten ziektewinst: allerlei voordelen van ziekte zoals meer aandacht of geld. Een gedeelte van deze ongunstige betekenis is natuurlijk ingegeven door de fictie dat het puur mentale geheel onder bewuste controle is.