Encyclopedie: Medium

Het eerste medium in de moderne zin des woords was wellicht Emanuel *Swedenborg, maar uiteindelijk zouden juist vrouwelijke mediums een zeer belangrijke rol gaan spelen in de spiritistische beweging halverwege de 19de eeuw (*spiritisme). Men onderscheidde in die dagen ‘fysieke mediums’ die voorwerpen door de lucht konden doen vliegen of *materialisaties produceerden, en mediums die, als ze eenmaal in trance verkeerden, spreekbuis werden (mondeling of schriftelijk) voor de ‘overgegane’ geesten van gene zijde.

De eerste spiritistische mediums veroorzaakten klopgeluiden die afkomstig zouden zijn van geesten en antwoord gaven op de gestelde vragen. Direct daarna verschenen vele mediums die tegenover een volle zaal in trance (*hypnose) raakten en dan gloedvolle (vaak choquerende) redevoeringen afstaken. (De bekendsten waren wellicht Cora *Hatch en Mary Fenn Love Davis, de echtgenote van de ‘profeet van het spiritisme’, Andrew Jackson *Davis.)

Halverwege de 19de eeuw werden de fysieke mediums populair, zoals Daniel ‘Dunglas’ *Home en Florence *Cook. Later, met de opkomst van de *parapsychologie, raakte men uiterst beducht voor bedrog, zoals aangetoond bij de mediums Eusapia *Palladino, *Eva C. en Henry *Slade. De belangstelling verschoof toen weer naar mediums die in trance spraken of schreven (*automatisch schrift). Beroemd werd Leonora *Piper, die ervoor zorgde dat psycholoog William *James weer tot de gelovigen ging behoren.

In de daaropvolgende decennia stierf het spiritisme zo goed als volledig uit. In de jaren ’70 kwam echter *channeling in de mode. Channelers zijn in wezen de ouderwetse mediums, alleen krijgen zij geen zogenaamde boodschappen door van recent overleden personen, maar van allerlei wezens die tienduizenden jaren geleden leefden, bij voorkeur op verzonken continenten als *Atlantis of *Lemurië, of die zich in totaal andere dimensies zouden bevinden.

Literatuur
Brandon, R., The spiritualists. Londen, 1983.
Braude, A., Radical spirits. Boston, 1989.
Guiley, R.E., Encyclopedia of mystical and paranormal experience. Londen, 1991.
Hulspas, M., Spiritisme. Utrecht, 1990b.
Kurtz, P., (red.), A skeptic’s handbook of parapsychology. Buffalo, 1985.

Uit: Tussen Waarheid en Waanzin: een encyclopedie der pseudo-wetenschappen, door Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys (vierde herziene druk, De Geus, 2002).

Naschrift februari 2010

Mediums zoals de televisieartisten Char Margolis en Derek Ogilvy en de graancirkelartiest Robbert van den Broeke zijn de verre nazaten van deze mediums van vroeger, maar ook de ‘genezende mediums’ zoals *Jomanda en de voormalige psychiater Gabriela Gaastra-Levin en de vele beoefenaren van de paranormale geneeskunst natuurlijk ook, die zich trouwens tegenwoordig natuurgenezers noemen.