Wetenschappelijk artikel over homeopathie na vijf jaar ingetrokken

Het vakblad The Oncologist vermeldt in zijn meest recente editie (24 november 2025) dat een eerder gepubliceerd artikel over homeopathie is ingetrokken.

De titel van het  artikel, gepubliceerd vijf jaar geleden, klonk veelbelovend: “Homeopathische behandeling als aanvullende therapie kan de kwaliteit van leven verbeteren en de overleving verlengen bij patiënten met niet-kleincellige longkanker.”

In homeopathische kringen sprak men van een revolutie en was men in de veronderstelling dat het hier ging om écht, betrouwbaar onderzoek dat voldeed aan alle voorwaarden en eisen van moderne wetenschappelijke onderzoeksmethoden. Het betrof immers “een prospectieve, gerandomiseerde, placebogecontroleerde, dubbelblinde, driearmige, multicenterstudie”, zoals in de volledige titel staat. Het bewijs voor de werkzaamheid van homeopathie zou hiermee geleverd zijn, en daarmee zouden alle twijfels verdwijnen. De vraag is echter: is dat zo, of valt hier meer over te zeggen?

Het recente besluit van The Oncologist is ondubbelzinnig. Het tijdschrift trekt het artikel in omdat het geen vertrouwen meer heeft in de resultaten en conclusies: “The journal no longer has confidence in the results and conclusions reported in the article and has decided to retract.”  Deze duidelijke en stevige formulering laat geen twijfel bestaan: het eerdere besluit om het artikel te publiceren — en dat vijf jaar lang te handhaven — is niet langer houdbaar.

Een lange procedure

Tussen de eerste publicatie (in 2020) en de definitieve intrekking (november 2025) ligt een periode van vijf jaar. In die tijd zijn er veel kritische vragen gesteld en serieuze discussies gevoerd over de aard en uitvoering van het onderzoek. The Oncologist geeft geen details van de overwegingen die hebben geleid tot het intrekken. Op de website Retraction Watch is hierover meer informatie te vinden. Het blog citeert een analyse van het ingetrokken artikel door Norbert Aust en Viktor Weisshäupl. Zij ontdekten verschillen tussen een eerste versie van het onderzoeksprotocol uit 2012 en een latere. Deze latere versie was geüpload in 2019, maar gedateerd op 2011. De verschillen tussen de versies betroffen het aantal deelnemers, de omschrijving van de onderzoeksgroepen, de uitsluitingscriteria, de follow-up periode, en de soorten kanker in het onderzoek. De conclusie van Aust en Weisshäupl: ‘het lijkt waarschijnlijk dat de substantiële wijzigingen van de parameters die plaatsvonden nadat het onderzoek was gestart en de resultaten die beschikbaar waren gekomen, de resultaten hebben beïnvloed, in het voordeel van homeopathie.    

Een grondige analyse van het proces van acceptatie en retractie kan duidelijkheid geven over de verhouding tussen wetenschap en pseudowetenschap in de geneeskunde, en over de gevolgen daarvan voor de samenleving. Op de website van de kritische Duitse website GWUP (Gesellschaft zur wissenschaftlichen Untersuchung von Parawissenschaften), vergelijkbaar met onze zusterorganisatie Skepsis, is een overzicht te vinden in vogelvlucht van deze retractie.

De afgelopen jaren hebben meerdere instanties, verenigingen en personen zich met deze zaak beziggehouden. Naast het onderzoeksteam en het tijdschrift zelf waren dat onder meer: de Medische Universiteit van Wenen (MedUni); de Österreichische Agentur für Wissenschaftliche Integrität (ÖAWI); het Committee on Publication Ethics (COPE); de verenigingen Informationsnetzwerk Homöopathie (INH) en Oostenrijkse Initiative für Wissenschaftliche Medizin (IWM).

Bezwaarbrief

Met name INH en IWM, lees de eerdergenoemde Aust en Weisshäupl als initiatiefnemers, speelden een belangrijke rol bij het intrekken van het artikel. Een werkgroep van beide verenigingen diende in mei 2021 de eerste bezwaarbrief in bij The Oncologist. Het tijdschrift publiceerde deze brief niet en reageerde er evenmin op. De initiatiefnemers besloten de brief daarom zelf te publiceren en stuurden hem tevens naar verschillende instanties, waaronder MedUni, COPE en de hoofd- en coauteurs van het artikel.

MedUni schakelde de ÖAWI in voor nader onderzoek. ÖAWI sprak met alle betrokkenen, verrichtte uitgebreid onderzoek en rapporteerde aan MedUni. In dit rapport werden de bezwaren uit de bezwaarbrief bevestigd — en er kwamen zelfs nieuwe bezwaren bij.

Naar aanleiding van deze bevindingen dienden MedUni en ÖAWI (namens INH en IWM) opnieuw een verzoek tot intrekking in. The Oncologist reageerde met een “Expression of Concern” en kondigde nader onderzoek aan. Vijf coauteurs van het originele artikel vroegen vervolgens ook om intrekking.
Toch werden in de periode eind 2022 tot september 2024 de vele contacten van INH, IWM en ÖAWI door The Oncologist genegeerd, of werden gedane beloften niet nagekomen.

Een gerenommeerd vaktijdschrift speelt een cruciale rol in het bewaken van de wetenschappelijke kwaliteit van publicaties. Vanaf het begin viel echter op dat The Oncologist zich weinig constructief opstelde.

In september 2024 publiceerde het tijdschrift een ‘correctie’ met een begeleidend editorial. Deze werden door de werkgroep en externe deskundigen geanalyseerd en bekritiseerd wegens onjuistheden en inconsistenties. Volgens hen suggereerden de teksten dat zowel de betrokken deskundigen als de hoofdredacteur van het tijdschrift weinig kennis hadden van homeopathie: “The correction does not resolve any ambiguities, and the editorial suggests that its authors are ignorant of homeopathy.”

Reactie van de hoofdonderzoeker

In homeopathische kringen werd de correctie gevierd als een overwinning. Hoofdonderzoeker, eerste auteur Michael Frass meldde op zijn website onder de titel “Grote vreugde voor longkankerpatiënten” dat zijn onderzoek was “hersteld” en dat de Medische Universiteit dat zou toejuichen. De studie werd recent nog als kroonjuweel gepresenteerd op het congres van Liga Medicorum Homeopathica Internationalis (LMHI) in Utrecht (2025), dat door 800 homeopaten werd bezocht.

De auteurs van het eerste bezwaarschrift, MedUni en ÖAWI, vroegen The Oncologist om opheldering en eisten de onderliggende documentatie op. Uit informatie op de websites van INH, IWM en M. Frass blijkt dat er intensief contact was tussen de betrokken partijen. Deze inhoudelijke druk leidde tot een nieuw inzicht bij The Oncologist. Op 24 november 2025 publiceerde het tijdschrift de definitieve intrekking: “After the two corrections, concerns about the study remained. Given this ongoing uncertainty and the issues raised earlier, the journal no longer has confidence in the results and conclusions and has decided to retract the article.”

Tot slot: Wat leren homeopaten hiervan?

Michael Frass legt zich niet neer bij dit besluit. Op zijn website verwijst hij naar correspondentie met The Oncologist van vóór november 2025 en concludeert dat het artikel zou zijn ingetrokken vanwege “de over kwalificatie van homeopaten”: “Der Grund für die Rücknahme liegt also in der Überqualifikation der HomöopathInnen.” Daarom, zo stelt Frass, mag de samenvatting van de studie nog steeds worden geciteerd: “Das Abstract der Studie kann daher natürlich weiterhin zitiert werden.”

Na de officiële intrekking van 24 november heeft Frass niet meer gereageerd. Ook op belangrijke homeopathische websites zoals ÄKH (Oostenrijk), WissHom (Duitsland) en de op de websites van de NVKH (de Nederlandse Vereniging van Klassiek Homeopaten) en de Nederlandse Vereniging Homeopapathie is geen enkel bericht over de intrekking te vinden, of verwijzen ze naar de eerdere interpretatie van Frass. Blijkbaar wenst men dit te negeren.

Wat kunnen we hiervan leren?

Er zijn ongetwijfeld meerdere lessen te trekken. Zelfs uit deze korte beschouwing blijkt dat de integriteit van zowel wetenschap als redactioneel tijdschriftbeleid in het geding was. Het oorspronkelijke onderzoek schoot op verschillende punten tekort; het tijdschrift stelde zich lange tijd niet constructief op. Er waren talloze inspanningen nodig voordat The Oncologist bereid was de ernst van de tekortkomingen onder ogen te zien.

Hoewel het homeopathische onderzoek uiteindelijk is ingetrokken, toont het proces een gebrek aan transparantie en professionaliteit. En de zaak is daarmee niet afgesloten. Zoals de eerste indieners opmerkten: “Het was niet het intrekken zelf, maar vooral de weg ernaartoe die belangrijk is.”

Een uitgebreide analyse van het hele proces zal ongetwijfeld leiden tot verdere discussie en wellicht bijdragen aan meer diepgang in wetenschapsbeoefening. The Oncologist zou in een zelfreflectie meer openheid kunnen geven over dit proces. Dat geldt ook voor de instanties die een zogenaamd homeopathisch wetenschappelijk onderzoek (RCT) zover hebben laten komen. Dat zou de hele samenleving ten goede komen.

Dit voorbeeld komt uit Oostenrijk, maar het staat niet op zichzelf. Het raakt ons allemaal. Ook wij kunnen hiervan leren. Met de opkomst van “integratieve geneeskunde” zou het ook in Nederland steeds tot meer ruimte voor alternatieve ideeën en behandelwijzen binnen onderwijs en zorg leiden. Dat stemt tot zorg.

Mocht deze bijzondere zaak aanleiding geven tot een serieus debat over de verhouding tussen wetenschap en pseudowetenschap in de geneeskunde, dan hebben de eerste indieners van het bezwaarschrift daarmee een belangrijke bijdrage geleverd aan het bestrijden van de pseudowetenschap.

Azad Hammidian is gepensioneerd dierenarts; zijn interessegebied: medische geschiedenis en medische opleidingen. Hij schreef een historisch-kritische beschouwing over de oorsprong en aard van de homeopathie (Faculteit Diergeneeskunde UU, 2002).