De kwakzalvers zijn terug!

Een van de Nederlandse bijdragen aan de wereldcultuur is het woord kwakzalver. De radicale verlichter Adriaen Koerbagh (1632-1669) definieerde al in 1668: ‘Hij is een landloopend geneesmeester of liever geneesswetser, die dapper onder ’t voortbrengen van veel kwakken en klugten, swetsen en opsnyen kan by ’t gemeene volk op de markten van de kragten van syn heel-smeer of salf, en roemen, dat hy der byna allerley kwaaie mede geneesen kan.’ (Een Bloemhof van allerley lieflijkheyd sonder verdriet, 1668). Toen was de term quaecksaluer al ruim meer dan een eeuw gangbaar, getuige een plantenencyclopedie uit 1543. Het Nederlandse woord is overgenomen in het Engels en Duits. Niemand weet meer of ‘kwak’ verband houdt met kwakkelig of met kwaken, want de combinatie van ondeugdelijk met veel kabaal was er van meet af aan.

Onder de gestolen en nu weer teruggevonden schilderijen waren er twee die de kwakzalver als thema hadden, een van Adriaen van Ostade, en een van Jan Steen. Op het hier afgebeelde detail van het schilderij van Jan Steen ziet men een kwakzalver en een piskijkster (of een klant?), maar het aardigste detail is de nar links, waarmee de schilder duidelijk maakt wat hij van de kwakzalver vindt.

De krant bericht dat de teruggevonden werken beschadigd zijn. Dat is niet mooi van de boeven en politie en justitie zullen dan ook hopelijk zorgen dat zij en hun helers hun gerechte straf niet ontlopen. Het beschadigen van kwakzalvers (uiteraard zonder de wet te overtreden) is een taak voor eerzame burgers. Die kunnen aantonen op hoe weinig bewijs al die kluchten, dat gezwets en die opsnijderij berust. Het belachelijk maken hoort daarbij, want niets ambiëren de kwakzalvers meer dan het aanzien en gezag dat hun nering gaande houdt, en dat zij ontlenen aan imitaties van de wetenschap, en niets ondergraaft een nepautoriteit meer dan heel hard lachen. ‘One horse-laugh is worth ten thousand syllogisms’ schreef H.L. Mencken al, en hij voegde eraan toe: ‘It is not only more effective; it is also vastly more intelligent.’

Het bovenstaande plaatje is ontleend aan een website die voorlichting geeft over een speciaal soort kwakzalverij, namelijk die van dr. Simeons met HCG.