Een beknopte geschiedenis van de kwakzalverij

‘How these curiosities would be quite forgott, did not such idle fellowes as I am putt them down…’                       John Aubrey 1626 – 1697

Lenze Meinsma werd in 1923 geboren in Makkum. Hij studeerde geneeskunde in Groningen en later ook in Utrecht, Rotterdam en de VS. Reeds tijdens zijn studie verdiepte hij zich in de gevaren van het roken, een onderwerp waarop hij later bij Muntendam zou promoveren. Hij kreeg grote nationale bekendheid door zijn actief waarschuwen tegen de gevaren van het roken toen hij directeur was van het Koningin Wilhelmina Fonds (KWF), een functie die hij in de jaren 1953-1978 vervulde. Lang stond hij alleen en hoewel de tabaksindustrie hem scherp in de gaten hield, was men niet al te bang voor zijn acties. Volgens een interne notitie van Philip Morris uit 1971 werd Meinsma gezien als een fanatiekeling zonder veel invloed. De afloop is bekend. Pas na 10 jaar activisme kreeg Meinsma bijval van het ministerie van Volksgezondheid en artsenorganisaties. In 1978 verliet hij het KWF abrupt na een meningsverschil over de risico’s van passief roken, waarvan hij niet overtuigd was.

Meinsma had ook een vooruitziende blik toen de medische wereld, de overheid en organisaties als de KNMG in de jaren zeventig de opkomst van de alternatieve geneeskunde vrij klakkeloos accepteerden. Er was zelfs wetgeving in voorbereiding (de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg) die de vrijheid van alternatieve genezers moest vergroten. Het was Meinsma die in deze ontmoedigende periode voorkwam dat de Vereniging tegen de Kwakzalverij zou worden opgeheven. Hij fungeerde tussen 1978 en 1981 als interim-voorzitter. Hij zocht de publiciteit en slaagde erin de vereniging door haar crisis heen te helpen.

Meinsma, die ongehuwd was, leidde na 1981 een teruggetrokken leven en het was bijzonder moeilijk om toegang tot zijn huis te krijgen, zelfs voor zijn jeugdvrienden. Als men er dan toch een keer in slaagde tot zijn huis te worden toegelaten, werd het vaak nog best gezellig. Enkele weken voor zijn dood kreeg Meinsma een beroerte, die uiteindelijk tot zijn overlijden zou leiden. Hij werd op 24 december 2008 in klein gezelschap gecremeerd. KWF Kankerbestrijding sprak in overlijdensberichten van groot respect en dankbaarheid jegens haar oud-directeur. Met Meinsma’s verscheiden verloor medisch Nederland een markant en scherpzinnig collega met een groot maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel.

Toen ik Meinsma’s oproep uit 1981 in het Ned Tijdschr Geneeskd. 2009;153:B282. las om lid te worden van de VtdK, had ik nooit eerder van deze vereniging gehoord en was onmiddellijk gecharmeerd door haar onverzoenlijke afkeer van wat nu niet meer ‘kwakzalverij’ ging heten, maar ‘alternatieve geneeswijzen’ en waarin onder andere de acupunctuur als onzinnig werd weg gezet. De brief eindigde met een telefoonnummer. Ik belde dat nummer om mij als lid op te geven en schrok toen ik niet een secretaresse aan de lijn kreeg, maar Meinsma zelf, een medicus met een intimiderend grote reputatie. Ik zag zeer tegen hem op. Meinsma reageerde echter vriendelijk en was blij met mijn aanmelding. Waar ik al snel achter kwam dat de VtdK een nog erg kleine club was (slechts een paar honderd leden), die al sinds 1881 bestond en die net uit een diepe crisis was gekomen. Haar tijdschrift, vroeger Maandblad tegen de Kwakzalverij geheten en nu als Actieblad tegen de Kwakzalverij herdoopt, was vier jaar niet meer verschenen, wegens gebrek aan financiële middelen en wegens afnemende steun in media en publieke opinie. De oproep van Meinsma bleek niet tegen dovemans oren gezegd en van af begin 1981nam het ledental geleidelijk weer toe en werd het Actieblad  elk kwartaal uitgegeven.

Over de eerste eeuw van de Vereniging kon en kan ik slechts rapporteren uit de tweede hand en globale geschiedenis beschrijvingen over de kwakzalverij in die honderd jaar zijn al voorhanden. Ik wil die verdienstelijke uitgaven aanvullen met de ups en downs van onze vereniging en van ons onderwerp vanaf het jaar 1981 tot heden. Deze inspanning gaat tevens dienen als mijn afscheid van  het NTtdK. Het schrijven begint mij steeds moeilijker te vallen en ik zie zelfs langzamer hand ook de  kwaliteit van mijn stukken achteruit gaan. Voordat ik het van derden moet horen: ik zet mij aan de tweede eeuw en put daarbij zowel uit het papieren archief als uit de digitale documenten. Graag was ik langer doorgegaan met het schrijven over mijn geliefde onderwerp, maar ik ben geen Jerôme Heldring, die tot op de leeftijd van 95 jaar zijn NRC-columns bleef schrijven. Ik val meer in de categorie van Karel van het Reve, die op 75-jarige leeftijd moest afhaken wegens verregaand geheugenverlies: ‘Ik zink weg in een poel van vergeetachtigheid’. Zo ernstig is het met mij nog niet gesteld en ik hoop de Vereniging nog een laatste goede daad te kunnen aanbieden in de vorm van een aanvulling en update van de kronieken zoals die in mijn eerdere publicaties zijn terecht gekomen. Ik ga met de stofkam door met name het papieren dossier en zal aan het eind van dit stuk de enkele toen nog niet gepubliceerde jaargangen toe voegen. Iedereen die Met het vizier op Kackadoris nog niet in zijn bezit heeft, dient dat boek onmiddellijk aan te schaffen (mail naar [email protected]), waarna met dit addendum een overzicht over een halve eeuw kwakzalverij op eenvoudige wijze kan worden geraadpleegd.

Inleiding

Al eerder beschreef ik de kwakzalverij en haar bestrijders in diverse publicaties. Chronologisch strekt de totale periode waaraan deze nieuwe bijdrage is gewijd zich uit van plm. 1850 tot heden. De eerste periode vond gedeeltelijk zijn weerslag in het boekje Er bestaat niets beters (2016) in welke publicatie een verzameling van voornamelijk 19de-eeuws kwakzalversdrukwerk is opgenomen. In mijn dissertatie Dwaalwegen in de geneeskunde (2004) nam ik een kroniek op, die zich uitstrekte van 1973 tot 2002. Deze publicatie kreeg een vervolg met Het vizier op Kackadoris (2020), waarin ik de kwakzalverij en haar bestrijders beschreef in de periode van 2003 tot 2019. Sindsdien beslaat mijn kroniek inmiddels ruim een halve eeuw. Nuttige voorlopers waren de auteurs van het Gedenkboek 1881 – 2005 van de Vereniging tegen de kwakzalverij, het boek Kwakzalverij, bijgeloof en geneeskunst van dr. H.J. W. Droogleever Fortuyn (1949) en Van Andels Chirurgijns, Vrije meesters, Beunhazen en Kwakzalvers (1981). Waren al deze publicaties nog afkomstig van medici, dan gold dat niet voor het Medici contra Kwakzalvers (1991), waarvan auteur Gerrit van Vegchel socioloog was.

Hoewel mijn interesse in het onderwerp vooral gevoed is door afkeer en onbegrip voor de opbloei van een zogenaamde ‘alternatieve geneeskunde’ in de jaren 70, ben ik nolens volens ervan ook chroniqueur geworden. In dit artikel zal niet alleen alternatieve geneeskunde c.q. kwakzalverij aan bod komen, maar zal ook het activisme van de VtdK ruimer dan in de eerdere teksten beschreven worden, zij het niet als belangrijkste element. Dat is toch de kroniek als verslaglegging en een aanzet tot geschiedschrijving. De ordening die ik nog – in navolging van de systematiek uit het rapport van de Commissie-Muntendam (1981) – over de eerste dertig jaar aanhield, die had ik bij het vizierboek al laten vallen. Het werd toen al steeds lastiger om in het bonte palet van aangeboden geneeswijzen steeds een zinvolle toewijzing naar een van de rubrieken homeopathie, natuurgeneeskunde, acupunctuur, antroposofische geneeskunde, manuele therapie en paranormale therapie te doen. Er is een wildgroei ontstaan aan orthomoleculaire geneeskunde, diagnostiek met rare apparaten, mengvormen als elektro-acupunctuur (is zowel acupunctuur als homeopathie), oosterse wijsheid, vrouwenpoli’s, planetree, yoga, voedingsadviezen, vitamine 12 kliniekjes, Lyme-behandelaars, Duitse stamcelklinieken, coaching et cetera, die moeilijk zijn te classificeren. Mocht de lezer dan nu tot de conclusie komen dat de sector wel erg onoverzichtelijk en chaotisch lijkt, dan kan ik daartegen alleen maar inbrengen dat dat precies de juiste kwalificatie is voor die wereld. Deze is namelijk zeer heterogeen en divers, waarbij opvalt dat zij onderling enorm verschillen, maar gezien de ‘gemeenschappelijke vijand’, in casu de reguliere geneeskunde, deze geschillen nooit uitvechten.

Ad fontes, op zoek naar de bronnen

Het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (NTdK), Medisch Contact, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG), de Skepter alsmede de website van de vereniging vormden samen – naast een aantal kranten – de meerderheid van de bronnen. Ook uit het verenigingsarchief van de VtdK werd geput. Delpher leverde gratis toegang tot alle nummers van het Maandblad vanaf de oprichting van de Vereniging tot 1976. Het papieren archief zal nog een keer grondig worden doorgenomen.

De VtdK-website, het Medisch Contact en het NTtdK zijn gratis toegankelijk en hetzelfde geldt voor artikelen uit het NTvG, mits zij meer dan tien jaar oud zijn. Voor de NTvG-afleveringen vanaf 2012 is inloggen noodzakelijk, dus degene die daaruit een artikel wil nalezen, doet er goed aan voor dit blad een inlogcode te organiseren. Ik presenteer mijzelf in dit tijdschriftnummer soms in de eerste persoon, soms ook in de derde persoon. Het was niet goed mogelijk om in het gehele boek eenzelfde persoonsvorm te handhaven. Als er ergens wordt gesproken over ‘de vereniging’, dan wordt daarmee steeds gedoeld op de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Ik heb afgezien van een uitgebreid notenapparaat: lezers die dieper op de materie willen ingaan en een exacte referentie zoeken, zullen die vrijwel steeds in de twee eerdere boeken met delen van de kroniek kunnen vinden.  Ik heb de recente tekst ingedeeld in porties van 25 jaar. Daarbij valt onmiddellijk op dat de eerste vier kwart eeuwen veel minder materiaal opleverden dan de laatste twee. De verklaring ligt voor de hand: Nederland had in die tijd een aanzienlijk kleinere bevolking en daarmee was er voor kwakzalvers ook minder te verdienen. De repressieve wetgeving heeft er wellicht ook aan bijgedragen dat de medische markt toen minder klanten en minder aanbieders telde.

De voorgeschiedenis

In de eerste helft van de 19^de eeuw telde Nederland een groot aantal geneeskundigen afkomstig van allerlei in omvang en niveau uiteenlopende maar erkende opleidingen. Dat betrof medicinae doctores, artis obstetricae, chirurgiae doctores, officieren van gezondheid, scheepsheelmeesters,  plattelandsheelmeesters, oogmeesters, vroedvrouwen et cetera. Een klein gedeelte van hen had een universitaire opleiding in Leiden, Utrecht of Groningen achter de rug. Apothekers verstrekten geneesmiddelen en lavementen. Talrijk waren ook de onbevoegde en onopgeleide genezers, over wie de regulier opgeleide hulpverleners zich frequent beklaagden bij de autoriteiten.  Dat betrof dan o.a. rondreizende genezers, magnetiseurs, verloederde vroedvrouwen, ‘Hongaarse doktoren’, dierenartsen die ook van mensen verstand hebben en scherprechters die helen. Autoriteiten als burgemeesters en de Provinciale Commissies van Geneeskundig Onderzoek en Toevoorzigt  kampten met handhavingsproblemen en met de sluwe verkooptactieken van de kwakzalvers. Reguliere medici kregen daarbij soms het gevoel dat er bij die autoriteiten ook onwil bestond om tot vervolging over te gaan. Het juridisch kader in die tijd werd gedomineerd door de Geneeskundige Staatsregeling van 1818, ingesteld door Willem I. De verdeeldheid onder al die beroepsgroepen werd in de eerste helft der 19^de eeuw nog bevorderd doordat het aantal hulpverleners hard groeide bij een gelijkblijvend aantal inwoners: van 1824 tot 1864 nam het aantal hulpverleners toe met 41,7 procent.

Tweede helft negentiende eeuw.

Verlichte, academisch geschoolde apothekers en medici richtten in 1842 en 1849 nieuwe beroepsorganisaties op: de Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie en de Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Geneeskunst. Deze organisaties streefden verbetering van de wetgeving na en namen ook de bestrijding van de kwakzalverij ter hand. De gezondheidswetten van Thorbecke verleenden aan de academisch opgeleiden in de geneeskunde het exclusieve monopolie op de uitoefening der geneeskunde. Deze wetten waren expliciet bedoeld om een eind te maken aan de kwakzalverij, zoals Thorbecke in zijn memorie van toelichting bij de wet stelde. Direct vanaf de inwerkingtreding in 1865 werden de gezondheidswetten massaal overtreden en deze situatie heeft voortgeduurd totdat in 1997 de wet Beroepsuitoefening in de Individuele Gezondheidszorg (BIG), de opvolger van de Wet op de Uitoefening der Geneeskunde (WUG) van Thorbecke, in werking trad. Sindsdien is geneeskunde een vrij beroep en is opleiding niet vereist. Een aantal meer risicodragende behandelingen is nog wel voorbehouden aan artsen, d.w.z. de universitair opgeleide dokters.  De rol van de gilden nam geleidelijk in belang af, omdat er geen instroom meer was in de traditionele opleidingen. In de  Geneeskundige Staatsregeling van 1818 was er bovendien voor de gilden geen plaats meer.  De hardhandige strijdwijze van de Vereniging leidde soms tot afkeer van deze aanpak. Oprichter Bruinsma betoogde dat ‘het schelden op de valssche spelers en de naam ongenoemd laten niet aan ging’. Tegenwoordig heet dat ‘naming en shaming’ en dat leidde al snel tot rechtszaken, door kwakzalvers aangespannen wegens hoon en laster. Verscheidene zaken vielen uit in het nadeel van de Vereniging en dat leidde tot een demoralisatie van de oprichters, die hun aftreden aankondigden en tot het overplaatsten van de zetel van de Vereniging van Leeuwarden naar Amsterdam.

In 1920 werd een poging gedaan om de gezondheidswetten van Thorbecke te amenderen en geneeskunde tot vrij beroep te verklaren. Er tekende zich daarvoor een politieke meerderheid af, maar door de val van het kabinet Cort van der Linden werd het wetsvoorstel niet behandeld en zou het nog bijna een eeuw in de bureaulade verdwijnen.

Ontwikkelingen medio 20^ste eeuw

Met de Vereniging ging het eind jaren dertig erg slecht, het ledental kromp tot rond de 450, het geld was op en de VtdK werd in alle hierboven geschetste ontwikkelingen in het geheel niet betrokken.  De Wet op de Uitoefening van de geneeskunde werd niet gehandhaafd en hij werd jaarlijks door honderdduizend burgers overtreden. In de jaren zestig stelt de regering diverse commies in het leven, die gaan onderzoeken hoe een verantwoorde liberalisering van de wetgeving inzake de geneeskundige handelingen kan worden ingevoerd, zulks tot grote verontrusting van de VtdK. In 1976 installeert staatsecretaris Hendriks vervolgens de Commissie Alternatieve Geneeswijzen (CAG) o.l.v. Muntendam. Deze adviseert tot een zekere mate van erkenning van de alternatieve geneeskunde. Een jaar na het verschijnen van het omvangrijke rapport liet minister-president Van Agt weten dat dat dat advies niet zal worden opgevolgd. CAG-commissielid Frits van Dam, een jong psycholoog vond de aanbevelingen van de commissie te ver gaan en ook methodologisch zeer zwak en kwam met een briljant minderheidsrapport, waarin hij zich distantieerde van het rapport. De KNMG nam Van Dams visie over en hij publiceerde erover een pracht artikel in het NTvG.

De vijfde kwart eeuw van de Vereniging (1980 – 2005)

In 1976 staakte de Vereniging zijn activiteiten en opheffing dreigde. Een commissie van wijze mannen met o.a. hoogleraar huisartsgeneeskunde Ben Polak en KWF-directeur Meinsma onderzocht de situatie en adviseerde een doorstart, waarbij de VtdK zich niet zo zeer zou moeten richten op de ‘klassieke kwakzalverij’ met zijn paragnosten, kruidendokters en krakers. Een nieuw fenomeen was daarbij dat ook artsen zich schuldig maakten aan deze vorm van hedendaagse kwakzalverij. De Vereniging herrees uit zijn as en richtte voortaan zijn pijlen op de snel in opkomst zijnde ‘alternatieve geneeskunde’. Negentienhonderdtachtig was ook het jaar waarin ik mij aanmeldde als lid van de Vereniging.

Jomanda

Veel ophef veroorzaakte ene Joke Damman (1948), beter bekend onder haar artiestennaam Jomanda. Zij ontdekte bij zichzelf helderziendheid en kon als medium in contact treden met overleden personen. Ook had zij genezende gaven. Begin jaren 90 werd zij gelanceerd in Het Zwarte Gat, een op paranormale zaken gericht tv-programma van Tineke de Nooij. Daarna ging het snel: ze organiseerde healings en de belangstelling was zo groot dat zij haar intrek nam in de Evenementenhal te Tiel. De buurt klaagde over verkeersoverlast, maar de zaken gingen goed: muziek, dans, handoplegging, verkoop van ingestraald water en spiritualiteit. Ongeveer tien jaar ging het goed, maar toen zij haar vriendin Sylvia Millecam verzekerde dat de afwijking in haar borst geen kanker was en Millecam zich onttrok aan reguliere behandeling, toen maakte zij een catastrofale fout. De ziekte woekerde door en na een afschuwelijk ziekbed stierf zij ten slotte aan haar ziekte. Damman raakte hierdoor in diskrediet en haar carrière verliep. Momenteel woont zij in Canada en weigert elk contact met de media.

Manuele therapie

Eind 19^de eeuw ontstonden er in de VS twee verwante behandelmethoden, respectievelijk  osteopathie en chiropraxie geheten. De osteopathie hanteerde zachte krachten om de vermeende beklemming van zenuwen te verhelpen en werd uitgedacht door ene Andrew Taylor Still, terwijl zijn oud-leerling D.D. Palmer de chiropraxie aanhing: 95% van alle klachten zijn het gevolg van scheefstand van wervels (‘subluxaties’) met verstoorde bloedstroom als gevolg. Met handgrepen wordt getracht de klachten te verhelpen. In ons land kwam men lange tijd niet verder dan de heilgymnastiek en massage, later  betiteld als fysiotherapie. De beide eerdergenoemde systemen kregen in ons land de naam manuele geneeskunde en hij deed begin jaren’60 haar intree in Nederland. In ons land gingen de ontwikkelingen vanaf 1964 snel. In dat jaar richtte v.d. Bijl, zowel fysiotherapeut als osteopaat en acupuncturist, de Stichting School voor Manuele Therapie in Utrecht op om zijn eigen, zelf ontwikkelde methode te gaan onderwijzen. In 1965 begon mevr. Sickesz, een arts, de orthomanuele geneeskunde te ontwikkelen. Na jaren van samenwerking met v.d. Bijl scheidden hun wegen zich in de jaren ’80 na een diepgaand verschil van inzicht. De opvatting van v.d. Bijl, dat iedereen een beetje scheef mag zijn, is voor mevr. Sickesz onaanvaardbaar: zij eist volledige symmetrie! In 1967 richtte  ir. F. Philips, na persoonlijke positieve ervaringen met een behandeling in Nieuw-Zeeland, de Stichting voor Manuele Geneeskunde te Eindhoven op. In 1977 gaf de osteopaat Cyriax zijn eerste cursus in Nederland, hetgeen leidde tot de oprichting van de Nederlandse Akademie voor Orthopedische Geneeskunde in 1979. Het aantal manueeltherapeuten nam snel toe en er ontstonden daarnaast weer diverse varianten. De voornaamste indicaties zijn hoofd-, nek- en rugpijn. De hardhandige manipulaties van de bek kunnen in zeldzame gevallen leiden tot verscheuringen (‘dissecties’) van de binnenwand van slagaders die in de hals verlopen naar de hersenen. Er ontstaan dan beroerten en deze kunnen tot ernstige chronische invaliditeit leiden en heel soms zelfs tot overlijden. Omdat de werkzaamheid van deze manipulaties van de hoge nek niet is bewezen, zou deze therapie verboden moeten worden. De VtdK heeft er herhaaldelijk bij de IGJ en de relevante beroepsverenigingen (neurologen, orthopeden en vaatchirurgen) op aangedrongen deze heilloze therapie, waarvan de chiropractors geen afstand willen doen, in de ban te doen.

Gedragsregels

Binnen de KNMG werden in oktober 1991 nieuwe gedragsregels aangenomen over de toelaatbaarheid van alternatieve behandelmethoden door artsen. De regels zijn vrij  restrictief, maar hielden – tot verdriet van de VtdK – geen volledig beroepsverbod in. In een proefproces  ontkwam een homeopathisch huisarts/KNMG-lid aan een schorsing. Anno 2024 zijn de gedragsregels alternatief/regulier in essentie ongewijzigd. Met enige regelmaat staan alternatieve artsen voor de tuchtrechter. Komt het tot een maatregel, dan is dat steeds alleen wegens grensoverschrijdend gedrag, onhygiënische praktijkvoering of wegens slordige administratie en dergelijke. Het toepassen van de onbewezen alternatieve behandelmethoden wordt de arts door geen enkel tuchtcollege verweten.

Eind 1993 verscheen het eindrapport van de Gezondheidsraadcommissie Alternatieve

Behandelwijzen en Wetenschappelijk Onderzoek, dat gewijd was aan de vraag of wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van alternatieve geneeswijzen mogelijk is. De commissie waarin uitsluitend reguliere medici en wetenschappers zaten kwam tot stand als reactie op een vraag van de minister van VWS in 1983. Alternatieve genezers stelden in die tijd vaak dat zulk onderzoek niet mogelijk is omdat in de alternatieve geneeskunde steeds een geïndividualiseerde aanpak prevaleert, waardoor onderzoek met groepen zoals in de EBM gebruikelijk is, onmogelijk is. Ook zou men vanuit andere paradigmata werken, die niet vatbaar zijn voor reguliere kritiek. De commissie werkte tien jaar (!) aan haar opdracht en kwam niet met veel oplossingen. Men bepleitte aandacht voor de interactie tussen behandelaar en patiënt en voor bestudering van het placebo-effect. Onderzoek zou mogelijk zijn, maar dan in een zgn. black box werkwijze, waarbij men zich niet verdiepte in hinderlijke vragen naar plausibiliteit. Het 775-pagina dikke rapport verdween in de prullenbak en krijgt weinig vervolg.

Toenemende druk vanuit de bevolking zorgde ervoor dat de geesten rijp werden voor versoepeling van de wet van Thorbecke en successieve ambtelijke commissies werkten aan een nieuwe wet, die enerzijds de keuzevrijheid van de burger zou moeten vergroten en tezelfdertijd enige vorm van bescherming van de burger tegen kwakzalvers en oplichters moest mogelijk maken. De KNMG was lange tijd tegen deze liberale wetgeving, maar gaf uiteindelijk haar verzet op.

In 1997 kwam er eindelijk die nieuwe wet, de Wet Individuele Gezondheidszorg (BIG), waardoor in wezen  iedereen patiënten mag behandelen, zonder dat daarvoor een adequate opleiding  is vereist. Voor artsen geldt een titelbescherming. Hoewel het tot de laatste versie van de Dikke Van Dale nog niet is doorgedrongen is de term onbevoegd toen obsoleet geworden. Sindsdien kunnen alternatieve genezers pas worden vervolgd, als zij aantoonbare schade aan iemands gezondheid hebben berokkend. Of een grote kans op gezondheidsschade veroorzaken. Zij proberen sindsdien om via ‘kwaliteitsbeleid’, eigen tuchtrecht en registratie acceptatie bij overheid en verzekeraars te bewerkstelligen. Die imitatie-pogingen slagen soms meer en soms minder.

Internationaal raakten veel antikwak-organisaties geleidelijk de maatschappelijke steun kwijt en werden opgeheven. Dit geschiedde ook bijna met de VtdK. In 1976 was het geld op, het ledental was gedaald tot 300 en was sterk vergrijsd. Het blad hield op te verschijnen. Er kwam in 1980 echter een doorstart, getriggerd door de opkomst van nieuwe vormen van kwakzalverij, de zogenaamde ‘alternatieve geneeswijzen’.  De overheid wist zich geen raad met de snel toenemende populariteit van deze moderne kwakzalverij en stelde in 1976 de Commissie Alternatieve Geneeswijzen (CAG) in, geleid door Muntendam, die de minister moest adviseren hoe om te gaan met dit fenomeen. Haar rapport verscheen eind 1980 en was tamelijk pro-alternatief, een voorspelbaar resultaat van de wijze van samenstellen van de commissie: paritair, dat wil zeggen even veel als reguliere artsen als alternatieve artsen. Tot veel concrete resultaten leidde het rapport niet.

Het 125-jarig jubileum van de Vereniging werd in 2005 gevierd met een groot symposium te Noordwijkerhout en de toenmalig VWS-minister Hoogervorst, groot sympathisant van de VtdK, sprak de feestrede uit.

De zesde kwart eeuw van de Vereniging vanaf de jaren tachtig (2006-2023)

In 2003 ging de allereerste Meester Kackadorisprijs, bedoeld voor personen en/of instellingen die de kwakzalverij bevorderen, naar zorgverzekeraar Achmea. De jury beoogde daarmee alle zorgverzekeraars te raken, die er in de jaren 60  toe waren overgegaan om desgewenst ook alternatieve geneeswijzen te verzekeren. Er zijn thans geen aanvullende polissen meer die geen kwakzalverij in hun voorwaarden hebben.

Homeopathie en VU

Binnen de medische faculteit van de VU was er ook nu weer veel discussie, eens te meer toen naar buiten kwam dat de beoogde kandidaat geen enkele wetenschappelijke publicatie op zijn naam had staan en dat hij nauw samenwerkte met een paranormale genezeres, die in Bodde’s praktijk werkzaam was. Ook de VtdK tekende protest aan en zocht de publiciteit. De benoeming ging door en in 1993 hield Harry Bodde, huisarts te Rotterdam, zijn eerste rede. Het college van decanen en de Vereniging voor Christelijk Wetenschappelijk Onderwijs benoemde de man. Men verwachtte dat zijn gebrek aan wetenschappelijke kwaliteiten gecompenseerd zouden worden door zijn goede sociale vaardigheden. Zijn opvolger was Martien Brands, die zich eerder ‘verdienstelijk’ had gemaakt voor Homeopaten zonder Grenzen.

In die periode roerden disfunctionerende tandartsen zich in de Nederlandse Vereniging voor Biologische Tandheelkunde (NVBT). Men verspreidde de onjuiste bewering dat amalgaam vullingen schadelijk voor de gezondheid zouden zijn. Naar schatting tienduizenden mensen liet hun amalgaan vullingen verwijderen, hetgeen nooit helemaal zonder schade aan het gebit kan.

Jonge Gronings psychiater dreigt te derailleren

In het vakblad Psy  verscheen eind 2005 een interview met de jonge Groningse psychiater Rogier Hoenders, die zich er in zijn opleidingstijd al over had verwonderd dat de alternatieve geneeskunde zeer omstreden was. Zijn vader was huisarts, maar ook homeopaat en acupuncturist, terwijl zijn moeder natuurgeneeskunde bedreef. Hoenders, dan 33 jaar en promovendus, gaat onderzoek doen naar St Janskruid, voedingssupplementen, visolie, healing, sporten en meditatie. Joop de Jong, hoogleraar transculturele psychiatrie is zijn promotor. De VtdK richtte zich tot de leidinggevende van GGz Winschoten met het verzoek de jonge psychiater goed te observeren. Wij wezen erop dat hij al in 2004 in gezelschap was gezien van spirituele oosterse genezers, lama’s, antroposofen, iriscopisten, Tibetaanse genezers en acupuncturisten. Zowel directeur Behandelzaken Bloemers als Hoenders zelf nodigden de VtdK uit voor een gesprek en een bezoek aan Winschoten. De VtdK ging niet op het verzoek in, omdat zij gespreksgenoten, die wetenschappelijk onderzoek doen naar het effect van de windrichting op het beloop bij angststoornissen niet au sérieux kan nemen.

Het Muntendamrapport CAG had als een van de aanbevelingen meer wetenschappelijk onderzoek te doen naar de werkzaamheid van alternatieve geneeswijzen. De regering stelde jaarlijks vanuit de AWBZ een miljoen gulden ter beschikking van alternatieve artsen en ZonMw zou deze penningen gaan beheren en verdelen.

De subsidiestroom ging lopen vanaf 1986

Al gauw werd duidelijk dat er een schromelijk tekort was aan betrouwbare en kansrijke onderzoeksprojecten. In mijn dissertatie uit 2004 maakte ik de balans op van de resultaten van deze systematiek. Elk jaar hield met geld over bij gebrek aan acceptabele projectvoorstellen. De politiek begon in te zien dat alternatieve geneeswijzen niet voor niets ‘alternatief’ heten: bewijs voor werkzaamheid ontbreekt en de onderliggende hypothesen zijn veelal absurd c.q. onwaarschijnlijk.  De aandacht verschoof van effectiviteitsonderzoek naar ‘kwaliteitsbeleid’ en richtte zich ook op veiligheid. De aandrang naar meer en beter wetenschappelijk onderzoek bleef bestaan en omdat alternatieve artsen weinig tot geen kaas gegeten hebben van het opzetten van methodologisch correct wetenschappelijk onderzoek, besloot de regering om 15 alternatieve artsen te gaan scholen in het doen van wetenschappelijk onderzoek. De VtdK hield bezwaren tegen deze vorm van voorkeursbeleid ten gunste van praktisch kansloze scholing en kende ZonMw de Meester Kackadorisprijs 2006 toe. Dat men daar inmiddels het dieventaaltje van moderne kwakzalvers overnam en nu niet meer van alternatief maar van ‘complementair’ spreekt, ook dat irriteerde de jury.

BTW voor kwakzalvers?

VWS-minister Klink kondigt aan dat alternatieve artsen vanaf 2008 btw moeten gaan betalen, omdat hun therapie niet bijdraagt aan de ‘gezondheidskundige verzorging’ van de mens. Zeven alternatieve artsenclubs protesteerden bij de minister, terwijl de VtdK tevreden was en de minister verwende met nog meer voor hem bruikbare argumentatie.

In het NTvG werd een schets gegeven van de rol van alternatieve klinisch-chemische laboratoria, die veelal op aanvraag van alternatieve artsen – strijk en zet – tekorten gaan vaststellen. Die tekorten worden vervolgens behandeld met door de orthomoleculaire genezer voorgeschreven supplementen. De orthomoleculaire geneeskunde maakt op de gemiddelde leek slechts een matig alternatieve indruk (hetzelfde geldt ook de manuale therapie). De bedrijven die de middelen produceren sponsoren vaak congressen en worden dan niet altijd als kwakzalvers herkend. Datzelfde overkwam huisarts Van der Els, die in 2008 als KNMG-accrediteur een congres van de Stichting Folia Orthica maar liefst 15 nascholingspunten toe kende. De gynaecologenvereniging NVOG werd ook door de VtdK geïnformeerd over de aard van dit congres en trok schielijk haar nascholingspunten terug, maar Van der Els handhaafde zijn oliedomme beslissing.

Overlijden baby na manuele therapie

In Nijmegen bezweek in oktober 2007 een drie maanden oud baby aan de gevolgen van craniosacrale manipulatie. Het kind kwam door verstikking om het leven tijdens de behandeling die de dader ten huize van het slachtoffer uitvoerde was. De toen 60-jarige fysiotherapeut/craniosacraaltherapeut had deze therapie in 1990 in de VS geleerd. Volgens de  beroepsvereniging van CS-therapeuten had de man niet volgens de richtlijnen gehandeld. De rechtbank legde hem in 2011 een voorwaardelijke gevangenisstraf op van zes maanden.

Twee artsen die zich schuldig hadden gemaakt aan diverse fouten in de behandeling van Sylvia Millecam, die stierf aan de gevolgen van een regulier onbehandeld gebleven borstkanker, werden veroordeeld. Zij werden successievelijk tijdelijk en permanent uit het vak gezet. De strafrechter sloot zich hieraan bij de maatregelen die hen de medische tuchtrechter al had opgelegd.

De VtdK ontdekte in 2009 dat de rijksoverheid vanuit de NCDO jarenlang subsidie verleende aan Homeopaten zonder Grenzen, tot een bedrag van € 26.000.

Kinderarts Ines von Rosenstiel maakt zich sterk voor de verspreiding van wat nu heet: integratieve geneeskunde. Zij doet dat na een sabbatical van een jaar, waarin zij o.a. Nepal bezocht en enkele Amerikaanse klinieken, die ‘integrative medicine’ aanbieden. Zij werkte samen met een natuurgeneeskundige  en de resultaten van die aanpak werden aan Medisch Contact aangeboden. De Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde, waarvan Von Rosenstiel geen lid bleek te zijn veroordeelde deze praktijk.

Tijdens een wereldcongres voor acupuncturisten te Den Haag (1en 2 oktober 2010) werd NAAV-voorzitter Oei-Tan benoemd tot officier in de orde van Oranje-Nassau. Navraag door de VtdK leerde dat de gemeente Den Haag het congres met € 50.000 had gesubsidieerd.

In Rotterdam promoveerde de fysiotherapeut/acupuncturist Ineke van den Berg begin januari 2011 op een literatuuronderzoek naar de werkzaamheid van Chinees moxa branden nabij de kleine teen, waarmee stuitligging bij de zwangere zou kunnen worden gecorrigeerd. De VtdK richtte zich tot decaan Huub Pols met het verzoek de promotie tegen te houden, te meer omdat al bekend was dat er doorslaggevend onderzoek uit Zwitserland was weggelaten uit haar meta-analyse. Ook was de  onderliggende hypothese over een werkingsmechanisme absurd en niet geschikt voor een normale wetenschappelijke benadering. Pols verdedigde het frauduleuze proefschrift in zijn laudatie in gloedvolle bewoordingen, zoals nog te zien is op een video die op de website van Van den Berg haar website staat. Zum kotzen.

Kwakzalverij bij dieren

In de provinciale pers uitgebreide stukken over de toelaatbaarheid van acupunctuur, toegepast door niet-dierenarts- ‘diertherapeuten’. Fysiotherapeuten mogen wel bij mensen, maar niet bij dieren naalden zetten. Coen Gelinck van het ministerie van Landbouw stelde dit in zijn bericht. Nog in het voorjaar 2010 veroordeelde een Zwolse rechter een alternatieve genezer tot het terugbetalen van € 16.000, –  nadat de toegepaste handoplegging de kat niet had geholpen. De KNMvD staat zijn zevenduizend leden wel toe acupunctuur te plegen, mits erbij wordt gezegd dat de werkzaamheid niet is bewezen en het dier regulier is ‘uitbehandeld’. Opleidingen tot diertherapeut zouden overigens niet onwettig zijn en de Dierenbescherming accepteert het bestaan van alternatieve geneeswijzen, maar heeft een voorkeur voor de dierenarts.

Prinses Irene als spreker op een medisch congres. Op 13 mei vond te Amersfoort het Derde ABB-congres plaats, getiteld ‘Duurzaam genezen’. Tot de keynote speakers behoorden o.m. Prinses Irene, professor Frits ‘Ortho’ Muskiet, waterkundige Claude Bärtels en Drs. Nico Westerman, homeopathisch arts en kenner van het biologische elektromagnetisch veld. Sponsoring door de firma Floww, Ode, VSM, VitOrtho, Medifoton en dergelijken. ABB staat voor: Artsen voor Biofysische geneeskunde en Bio informatie therapie.

In het NTtdK verschijnt een kritisch artikel van Ronald Van den Berg over de snel aan populariteit toenemende ‘dry needling’, een onbewezen moderne variant van de eeuwenoude acupunctuur. Fysiotherapeuten zijn  er dol op.

ZonMw publiceert eind juni 2011 een Signalement Effectiviteit van complementaire zorginterventies. De VtdK ontvangt een exemplaar. In de Mediator komen pro-alternatieven aan het woord, die menen dat er geleidelijk meer bewijs bestaat voor de effectiviteit van complementaire behandelmethoden, maar dat dat nog zeer beperkt is.  Kinderarts Arine Vlieger wil het kaf van het koren scheiden door wetenschappelijk onderzoek en Bas Bloem, hoogleraar neurologie in Nijmegen, denkt dat alternatieve genezers goed zijn in het mobiliseren van placebo-effecten. Men denkt ook dat complementaire behandelingen de zorg wellicht goedkoper kunnen maken.

Integratieve kindergeneeskunde ter discussie

In het decembernummer van het Tijdschrift voor Kindergeneeskunde (TvK) krijgt de werkgroep integratieve kindergeneeskunde in tien artikelen ruim baan om reclame te maken voor therapieën als homeopathie, antroposofie, acupunctuur en osteopathie. Auteurs waren o.a. Von Rosenstiel, Vlieger, Severijnen, Weggelaar en Gerrits. In het TvK-nummer van april 2012 wordt scherpe kritiek opgenomen van de reguliere kinderartsen Rake en Aleman, die zich doodschamen voor hun alternatieve collega’s en spreken van ‘capriolen’, die slechte PR vormen voor de kindergeneeskunde.  Namens de VtdK reageren Renckens, Vermeulen en Koene op de artikelen van het decembernummer. Ook antroposoof Baars komt nog aan het woord. Later roept huisarts Gerk van Staveren, secretaris registratiecommissie van de HVRC (KNMG), de Registratiecommissie Geneeskundig Specialisten (RGS) op om erop toe te zien dat medisch specialisten zich niet schuldig maken aan kwakzalverij. Niks gedogen, maar korte metten met kwakzalvers. Aldus Van Staveren.

De antroposofische basisarts Erik Baars promoveerde in december 2011 in de landbouwwetenschappen aan de Landbouw Universiteit Wageningen op de antroposofische behandeling van hooikoorts met citroensap en kweepeer injecties. Promotores waren Savelkoul, moleculair bioloog en Kingma, filosoof. Het proefschrift werd in het NTtdK van maart gerecenseerd door statisticus Gerard te Meerman en het kon zijn goedkeuring niet wegdragen.

Nederlands Leerboek Integratieve geneeskunde.

Het eind 2011 verschenen introductieboek over Integrative Medicine van Karlien Bongers, ex-chirurg, en Astrid van Koppen, organisatiepsycholoog, wordt in juni 2012 in het NTtdK gerecenseerd door Renckens. Onder de titel Integrative Medicine, zorg voor gezondheid en geluk en in 311 pagina’s wordt de lezer suf gepraat over spiritualiteit, reiki, neurogebabbel, yoga, visualiseren, leefstijl e tutti quanti. Prijs: € 29,95. In de flaptekst wordt het boek geprezen door Henk Smid, directeur van ZonMw.

Therapeutic touch: de hedendaagse vorm van magnetiseren. In de Skepter publiceert Rob Nanninga een diepgravend en zeer kritisch artikel over de zgn.  Therapeutic touch, een soort magnetiseren, in ons land vooral verspreid onder verpleegkundigen en aangejaagd door Martine Busch van het Van Praag Instituut te Utrecht, waar sinds 1993 cursussen TT worden gegeven.

Wel verdiend?

In het decembernummer van het NTtdK geeft Renckens een overzicht van de twaalf Nederlandse kwakzalvers, die in de loop der jaren een Koninklijke onderscheiding ontvingen.  Eenmaal betrof het een lid in de orde van Oranje-Nassau, achtmaal was het een ridderschap in de Orde van Oranje-Nassau en driemaal zelfs de zeer hoge onderscheiding van Officier in dezelfde Orde: de homeopaten Maas en Rutten en de acupuncturiste Oei-Tan.

Rugpoli’s.

In een klinische les in het NTvG wijst neuroloog Vermeulen erop dat bij nekpijn bijna nooit reden is voor aanvullend onderzoek en dat oefenen thuis net zo goed werkt als chiropraxie, terwijl deze laatste methode zeldzame, maar ernstige bijwerkingen heeft. In deze periode wordt het concern ‘Rugpoli’s opgericht door oud-leerlingen van Sickesz. Deze oud-leerlingen van Sickesz, de uitvindster van de zogenaamde orthomanuele geneeskunde (OMG), distantiëren zich steeds meer van haar persoon en gaan zelf de opleiding van nieuwe OMG-artsen ter hand nemen. Een aantal van hen ging een samenwerkingsverband aan en zij richtten behandelcentra op getiteld Rugpoli, met vestigingen in Delden, Tilburg en Velp. Aan die behandelcentra laten zich ook neurologen, anesthesiologen, radiologen verbinden, terwijl daarnaast in de diagnostische fase ook ‘mechanisch consulenten’ worden ingezet. In de Med Contact van 7 februari roept de Rugpoli kandidaten op voor de opleiding tot ‘OMG/Rugpoli arts’.

Markt voor homeopathica stort in

Op 23 april meldt het NHD dat de verkoop van homeopathische geneesmiddelen is ingestort.  Sinds begin 2013 mogen de middelen geen indicatie meer vermelden. De grootste fabrikanten – VSM en Biohorma van Vogel – hebben hun omzet sinds de invoering van de maatregel met 20% zien dalen, kleinere merken zelfs met 40%. Jaarlijks werd er voor € 35 miljoen aan homeopathica omgezet.

Holistisch werkend dierenarts berispt na dood papagaai

Zieke papagaai sterft na alternatieve therapie. Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde maakt op 1 mei melding van een tuchtzaak tegen een holistisch werkend dierenarts, die een jonge zieke papagaai alternatief had behandeld, waarna het dier stierf.  De behandeling had o.a. bestaan uit radiësthetisch onderzoek, colloïdaal zilver, kruidenpreparaten en probiotica. Later gevolgd door homeopathische druppels en het voorstel het dier te plaatsen nabij een energiebol, waarna ook nog fytotherapie, lichttherapie, Bach bloesems en bioresonantietherapie kon volgen. Het dier stierf ten gevolge van leverfunctiestoornis, hartfalen en longoedeem. Met adequate therapie had het geliefde dier mogelijk nog wat langer kunnen leven. De dierenarts kreeg een berisping van het Tuchtcollege.

NRC Handelsblad schreef over de persoon van Herman Wijffels omdat deze genomineerd werd voor de Meester Kackadorisprijs 2013.  Het stuk vermeldt de redenen van zijn nominatie: hij zit in het comité van aanbeveling van Natuurcollege, dat is de Lippe-Biesterfeld Foundation van bomenprater prinses Irene. Ook schreef Wijffels tezamen met een aantal ‘komieken, antroposofen en acupuncturisten’ een brief aan de minister waarin werd geclaimd dat alternatieve geneeswijzen de zorgkosten met 15% kunnen verminderen. En hij schreef een vlammende aanbeveling op de flap van het boek Ufo’s bestaan gewoon.

Op 23 januari 2014 publiceerde ik in Medisch Contact een scherpe kritiek op de zogenaamde manuele therapie, waarvan de werkzaamheid niet vaststaat, de soms optredende complicaties algemeen bekend zijn en die intussen door velen, inclusief het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie, als reguliere therapie wordt beschouwd. Er zijn al ruim 2000 fysiotherapeuten, die ook manuele therapie bedrijven terwijl het aantal artsen, lid van de NVOMG, circa 145 leden telde.

Modeziekten

De Libelle schrijft een mooi artikel over modeziekten.  Daarin worden achtereenvolgens besproken: fibromyalgie, whiplash, voedselintolerantie, KISS-syndroom, ME/CVS, postnatale depressie, PTSS, ADHD en ADD, RSI, elektrosensitiviteit en chronische Lyme.

Marcel Levi laat zich in zijn MC-column kritisch uit over de toekenning van de Meester Kackadorisprijs 2014 aan mevrouw Pauline Meurs, met wie hij in het bestuur van ZonMW zit. De VtdK zou contraproductief opereren en een heksenjacht uitvoeren.  Hij noemt de toekenning een ‘irrationele scheldpartij’ en dat voor een prijs, die anders dan hij stelt, bedoeld is voor personen die de kwakzalverij bevorderen, maar niet beoefenen. Hij krijgt niet alleen van Piet Borst in het openbaar de wind van voren (op de jaarlijkse NTvG-dag in De Rode Hoed), maar ook in de ingezonden brievenrubriek op 30 oktober. Daar veel bijval voor de VtdK.

Arts en Voeding

In samenleving en wetenschap wordt er steeds meer waarde gehecht aan leefstijl en voeding als factoren die belangrijk zijn voor de volksgezondheid. Artsen en therapeuten die zich daarmee bezig houden richten clubjes op en congresseren.  Zo organiseerde de Vereniging Arts en Voeding alweer eerde het vierde congres Arts en Voeding, dat op 29 mei in Leiden zou plaatsvinden. Een van de sprekers was de Haarlemse alternatieve huisarts Albert van der Velde, die ook natuurgeneeskunde, orthomoleculaire geneeskunde en Ayurveda in zijn pakket heeft. Hij ziet veel mensen met Vit D-gebrek en schrijft hen reusachtige doses voor. VtdK-voorzitter Terpstra attendeerde de organisatie van deze antecedenten van Van der Velde, waarop hij van de sprekerslijst werd geschrapt. Het Haarlems Dagblad berichtte over de affaire.

Op 12 juni had het AD een geruchtmakend artikel, waarin werd onthuld dat het Zoetermeerse door de familie Van der Wilk gerunde bedrijfje Paradidakt op kosten van het UWV werkloze 50-plussers opleidt tot spiritueel consulent c.q. beltherapeut. Met de UWV-voucher van duizend euro wordt men er doorkneed in tarotkaarten lezen, reïncarnatie en glazenbol kijken.

Op 26 november 2015 promoveerde de Heilpraktikerin annex psycholoog Peggy Bosch te Nijmegen op een rammelend proefschrift over de betekenis van acupunctuur bij schizofrenie, depressie en slaapproblemen.  Haar conclusies zijn redelijk positief, maar zowel de Maastrichtse hoogleraar psychiatrie Van Os als de VU-hoogleraar psychologie Cuijpers achten de conclusies gebaseerd op drijfzand en verwijten haar beginnersfouten bij het opstellen van het literatuuroverzicht. De VtdK drong er begin november al bij de rector magnificus op aan de promotie niet door te laten gaan en schreven een brief van zes kantjes met ernstige methodologische bezwaren. De promotie ging gewoon door. De Skepter besteedde ook uitgebreid aandacht aan de affaire.

Acupunctuur in de psychiatrie.

In het decembernummer van het NTtdK verscheen een kritische beschouwing over de ruime plek die in de Utrechtse medische opleiding is ingeruimd voor de alternatieve geneeskunde.  Zo kunnen studenten een keuze-coschap in the Royal London Homeopathic Hospital volgen. Utrechtse bachelor studenten geneeskunde kunnen bovendien in hun tweede jaar kiezen voor een officieel keuzevak ‘Complementaire zienswijzen in de zorg’ volgen, verzorgd door het Louis Bolk Instituut.

ZonMw laat opnieuw zijn ware aard zien en publiceerde op 20 januari  2016 een persbericht over haar streven te komen tot een academische inbedding van de complementaire geneeswijzen in de vorm van een consortium.  Dit initiatief wordt in het NTtdK kritisch onder de loep genomen.

Drie sterfgevallen door alternatieve kankerkwakzalverij in Duitsland.

Op 27 juli 2016 sterven drie kankerpatiënten, die dezelfde ochtend een infuusbehandeling hadden ondergaan bij de in Bracht (Duitsland) opererende Heilpraktiker Klaus Ross.  Twee patiënten waren Nederlands, de derde kwam uit Vlaanderen. Ross paste een kuur toe waarvan het voornaamste bestanddeel 3-broompyruvaat (3-BP) was, dat per infuus moet worden toegediend. Het zou een sterke kankerremmer zijn, maar wetenschappelijke gegevens erover ontbreken volledig.

NRC Handelsblad publiceert uitvoering over het archief met de nalatenschap van de destijds beroemde paragnost en genezer Gerard Croiset (1909-1980). Het archief van deze nummer elf op de VtdK-lijst van Grootste Kwakzalvers van de Twintigste Eeuw wordt beheerd door de directeur van het Johan Borgman Fonds te Odijk, Wim Kramer. Croiset was de favoriete paragnost van professor Tenhaeff en hij correspondeerde o.a. met Albert Hein, Simon Vinkenoog, Willem Oltmans en Louis van Gasteren. Prins Bernhard maakte ook graag gebruik van zijn diensten.

In januari 2017 promoveerde een tweede discipel van de omstreden Groningse hoogleraar klinische chemie Muskiet op een zeer beperkt onderzoek naar het effect van het zgn. paleodieet.  Zelfstandig onderzoeker Leo Pruimboom liet ruim vijftig mensen wandelen in de Pyreneeën om het menselijk leven uit het paleolithicum, inclusief hun dieet, na te bootsen en vond daarna in hun bloed allerlei verbeteringen. Ook vielen zij lekker af. Hun insuline- en cholesterolgehalten daalden. Critici uit de voedingswetenschap waren kritisch en bepaald niet overtuigd.

In het eerste 2017 nummer van de Skepter publiceerde ik een update van de kennis op het gebied van modeziekten, een onderwerp waarin ik in mijn proefschrift (2004) al veel aandacht had besteed.  Ik beschreef toen een twaalftal modeziekten. De nieuwe modeziekten, die ik in 2004 nog niet kende en die ik nu behandelde waren: elektrohypersensitiviteit, pilotenziekte, siliconenziekte, Essure-problemen, ACNES, allergie voor PUR-schuim, chronische Lyme, chronische vermoeidheid na adequaat behandelde Q-koorts en glutensensitiviteit. Of de zogenaamde long covid ook tot de modeziekten behoort is bij het ter perse gaan van dit artikel nog onzeker.

Lentis congressen in Groningen

Volkskrant-columnist Elma Drayer schenkt aandacht aan de warme woorden voor winti en chakra’s, die werden uitgesproken op het zevende Congres Integrale Psychiatrie te Groningen.  Een Boeddhistische lama deelde in ambtskledij gebeden en wijsheden uit aan de congresdeelnemers. Drayer stoorde zich ernstig aan het feit dat Jacobine Geel van GGz Nederland dagvoorzitter was en erg verdrietig vond ze het dat Damiaan Denys, de ‘inkeurige voorzitter van de Vereniging voor Psychiatrie’ er ook een lezing hield en daarmee een ‘zweem van salonfähigkeit verleende aan de integrale psychiatrie waarvan je je beter verre moet houden’.

Nico Terpstra, praktiserend huisarts en sinds 2015 voorzitter van de VtdK, bespreekt in zijn jaarrede op de jaarvergadering van de VtdK het snel om zich heen grijpende fenomeen van de medische crowdfunding.  Hij heeft begrip voor de wanhoop van sommige patiënten, maar ziet het ook als een verdienmodel van kwakzalvers. Het overgrote deel van de via crowdfunding ingezamelde gelden gaat niet naar reguliere experimentele behandelwijzen, maar naar kwakzalverij. Hij is ongelukkig met patiënten, die zeggen: ‘Opgeven is geen optie’ en zo hun levenseinde kunnen vergallen.

Columnist Jan van Klinken maakt reclame voor die bevlogen hoogleraar chirurgie Casper van Eijck, die zich niet kan neerleggen bij de slechte prognose van alvleesklierkanker.  Zijn faam op dit gebied is zelfs in het buitenland doorgedrongen, want Steve Jobs raadpleegde hem eens en ook de Indiase politica Sonia Gandhi. Dezelfde Van Klinken rapporteert twee wondergenezingen van kanker met behulp van ingespoten vogelgriepvirus. Dat doet men in Azië heel vaak, aldus Van Klinken. Van Eijck wilde deze therapie wetenschappelijk gaan onderzoeken, maar kreeg de benodigde penningen niet bij elkaar. Het KWF vond de methode iets te ‘vernieuwend’. Daarop kwam in Rotterdam een campagne Support Casper op gang. De miljoenen stroomden binnen.

Op 23 mei 2018 richtte de VtdK zich tot een drietal hoogleraren, J. van Os (psychiater Utrecht), H. Pijl (internist Leiden) en Dirk-Jan van Schaardenburg (reumatoloog AMC), die zich hadden laten overhalen plaats te nemen in de Raad van Advies van de Academy of Integrative Medicine (AIM). Ons schrijven bracht hen niet op andere gedachten.

De laatste jaren ontstaan er steeds meer clubs en clubjes, (Arts en Voeding, Arts en Leefstijl, Fit met Voeding etc.) die voortborduren op de orthomoleculaire ‘geneeskunde’, die congresseren en vaak te veel beloven. Ook is er in die kring veel waardering voor Moerman en krijgen ayurvedische artsen spreektijd op hun congressen. Men mag daar ook graag Hippocrates aanroepen, die gezegd zou hebben:’ Uw voeding is uw geneesmiddel, uw geneesmiddel is uw voeding’. Katan zei daarover eens: ‘Men had niet veel anders dan diëten, en vaak werkten die niet. Hippocrates zei: “Laat voeding uw medicijn zijn”, maar de mensen stierven als vliegen’. Zorgverzekeraar CZ stopt in het nieuwe verzekeringsjaar met het vergoeden van reïncarnatietherapie in het aanvullende zorgpakket. Men noemt de VtdK en Arjen Lubach (alternatieve geneeswijzen zijn allemaal ‘onbewezen ideetjes’.) als critici, die hen op andere gedachten hebben gebracht.

Op 16 maart 2019 werd het Consortium voor Integrale Zorg en Gezondheid CIGZ) opgericht. Het doel van deze club is het in de reguliere geneeskunde binnenloodsen van alternatieve geneeswijzen. Het kernbestuur bestaat uit Hoenders, integratief psychiater, Martine Busch, helderziende en bekend van de therapeutic touch en de epidemioloog Oostindiër uit Eindhoven. Lentis en Louis Bolk instituut spelen een dominante rol in deze club. In april 2019 organiseerde de AIM een nascholingscursus leefstijlgeneeskunde en integrative medicine, als mede zingeving en spiritualiteit.

In 2019 ontving de antroposofisch arts Madeleen een koninklijke onderscheiding en werd ridder in de orde van Oranje-Nassau. Ze was o.a. voorzitter geweest van de Nederlandse Vereniging van Antroposofisch Artsen.

Lijders aan de omstreden aandoening Chronische Toxische Encefalopathie (CTE) kunnen in aanmerking komen voor een uitkering van € 20.730 als zij aan de strenge criteria kunnen voldoen. In de volksmond heet de aandoening ‘schildersziekte’. De diagnose is moeilijk te stellen en de regering stelde ooit een tweetal Solvent Teams aan, want de gewone neuroloog zou niet in staat zijn deze diagnose te diagnosticeren. Inhalatie van verfverdunners zouden de oorzaak zijn van het neurologische beeld.

In het septembernummer van het NTtdK 2019 wordt de vooraanstaande manueel therapeut Jan Pool geciteerd, die twee gevallen van hersen infarcering  beschrijft, als gevolg van hoge nek manipulatie en vaatwandschade aan da halsslagaders. De methode is vooral populair onder chiropractors en Maitland-therapeuten. In zijn jaarrede besprak VtdK-voorzitter Terpstra de vraag of leefstijlgeneeskunde wetenschap of kwakzalverij betreft. Zijn conclusies luidden:

A. Leefstijlgeneeskunde is een vriendelijke maar vooralsnog onbewezen medische behandelmethode, waar we in beginsel positief tegenover kunnen staan.

B. Het wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van leefstijl is vooralsnog hetzij ondermaats, hetzij wijst het soms zelfs naar negatieve effecten (cf. Helsinki Businessmen Study)

C. Afvallen als je te dik bent, en bij beginnende DM2, was altijd al de allerbeste aanpak, daaraan voegt Keer Diabetes2 Om nu nog niks toe, maar het proberen mensen gezonder te maken zonder medicijnen an sich verdient de sympathie.

D. Helaas, helaas: om onbegrepen (en onbegrijpelijke) redenen verschaffen  leefstijlgeneeskundigen met hun raad en daad legitimiteit en publiciteit aan de Academy of Integrative Medicine (AIM), waar kwakzalverij nog volmondig wordt beleden. (Uitsluitend om die reden is de VtdK in het geweer gekomen tegen Pijl en Van Os c.s.)

Een onderzoek naar het effect van biologisch-dynamisch kippenvoer, uitgevoerd door Machteld Huber, antroposofisch arts en voedingsdeskundige, TNO, Louis Bolk Institute en Savelkoul, immunoloog in Wageningen, eindigde met grote ruzie. Volgens Huber was het bewijs geleverd dat BD-voedsel gezonder is dan alledaags voedsel, maar Savelkoul kwam tot andere conclusies. In het aprilnummer van het NTtdK wordt veel aandacht besteed aan modeziekten, ook wel medische hypes genoemd, welke eerder uitgebreid werden besproken in het NTvG.

Op 26 juli 2021 overleed Frits van Dam, die jarenlang bestuurslid was geweest van de Vereniging en die al vroeg in zijn loopbaan als jong psycholoog deel uitmaakte van de Commissie-Muntendam en zich daar verzette tegen de veel te welwillende teneur van het CAG-eindrapport. Hij kwam met een briljant minderheidsrapport, verwijzend naar wetenschapsfilosofische argumenten, dit zeer tot ongenoegen van Muntendam.

Sinds begin 2020 kampte onze samenleving en geneeskundige zorg met de coronapandemie. Het verbaasde insiders hoeveel mensen en ook hoeveel artsen zich ontpopten als kritici van de reguliere aanpak van de coronapandemie en zich afzetten tegen de  RIVM-adviezen en die waarschuwden voor de zgn. gevaren van vaccinatie. Een obscuur groepje artsen, verenigd in het Artsen Covid Collectief, beweerde tweeduizend leden te hebben, maar hield de namen geheim. De gang van zaken tijdens de pandemie is te recent om hieraan in dit kader een alomvattende beschouwing te wijden. Dat moeten wij over laten aan toekomstige geschiedschrijvers.

Stoorzender Solleveld weer in het nieuws

Op 24 januari 2012 was o.a. Ruud Gullit gast in de late evening talkshow Jinek. Hij memoreerde dat hij jaren terug veel last had van een overbeet. Op medisch advies nam hij een beugel en tot zijn verrassing voelde hij gelijk dat hij meer kracht kreeg in zijn linkerbeen en meer doelpunten ging scoren. Eenvandaag was wantrouwend en deed een rondje langs de VtdK, de Soester fysiotherapeut Solleveld, die al jaren onderzoek zou doen naar de toestand van het gebit en voetbalblessures, en Eppo Wolvius, mondziekten-, kaak- en aangezichtschirurg en afdelingshoofd bij Erasmus MC. Deze expert kon niet met literatuur hard onderbouwen dat er een verband is tussen een orthodontische behandeling en de spierkracht in benen en/of armen. De VtdK liet Eenvandaag weten dat er ook geen biologische verklaring te bedenken is om die claim te steunen. ‘Je kunt wel ziek worden als je je gebit verwaarloosd en je bijvoorbeeld een infectie krijgt. Maar dat is hier niet het geval. Het gaat nu over gezonde voetballers. Of die nou een gaatje hebben of scheve tanden hebben, dat heeft echt geen invloed op hun prestaties.”

Solleveld snapt het wel prima: Gullit had namelijk altijd last van zijn hamstrings. Het is volgens Solleveld aannemelijk dat artsen naar een oorzaak zochten en toen zagen dat zijn kaak scheef stond. Nadat hij een bitje is gaan dragen kreeg hij andere input naar de aansturing van de spieren, waardoor je volgens Solleveld meer kracht krijgt.

Verder vertelde de kaakchirurg Wolvius nog wel dat dit jaar wederom de tanden van de Olympische sporters kunnen worden gecheckt. In de afgelopen twee edities is samen met NOC*NSF een gratis screening aangeboden aan de topsporters die naar de Olympische Spelen gaan. Dit wordt georganiseerd om te kijken of er mondproblemen zijn, zodat die van tevoren te elimineren. “Deze groep is een kwetsbare groep: ze zijn vaak in het buitenland, onderweg, op reis en geen tijd voor tandheelkundige zorg. Dat kan er dan bij inschieten. En juist die optimale voorbereiding, het gaat bij die groep om de details, is het belangrijk om daar aandacht aan te besteden.”

Als er bij de lezer een belletje is gaan rinkelen bij het lezen van de naam Solleveld, dan kan dat kloppen. Deze alternatief praktiserende fysiotherapeut declareerde ooit eens zijn stoorvelddiagnostiek, maar kreeg deze niet betaald door de zorgverzekeraar. En dat terwijl een alternatief arts voor dezelfde (onzinnige) diagnostiek wel betaling ontving. Solleveld ging procederen – tot aan het Europese Hof – om voor elkaar te krijgen dat hier sprake is van een oneerlijkheid en dat zijn stoorvelddiagnostiek niet onderdeed voor dezelfde diagnostiek van de arts. Solleveld won en dat arrest speelde inmiddels een kwalijke rol bij de bezwaarprocedures van kwakzalvers tegen de btw-heffing. Dit sindsdien geldende zgn. neutraliteitsprincipe leidt er toe dat dezelfde prestaties, uitgevoerd door personen met een verschillende opleiding of beroepsachtergrond, op eenzelfde wijze behandeld moeten worden. De lezer herinnert zich het verhaal van het magnetiserende varkensboertje: als psychiatrische behandeling door een psychiater vrijgesteld is van btw-heffing, dan geldt dat ook voor de gesprekken van de klant met zijn magnetiseur.

In het NTtdK-septembernummer 2012 besteedden wij uitgebreid aandacht aan de absurde claims van Solleveld over wetenschap, voetbal en het gebit. Zo beweerde hij een verband te hebben gevonden tussen verstandskiezen en depressies – hij sprak van psychodontologie – en hebben voetballers met een zwak gebit of die tandenknarsen meer kans op blessures. Hoe gek wilt u het hebben? In 2025 zou Gullit gaan figureren in reclame voor Vitae Pro, een Scandinavisch voedingssupplement.

Deze Haagse fysiotherapeut is alweer een schoolvoorbeeld van de stapelende bachelor, die aan zijn vier jarige fysiotherapie-opleiding niet voldoende plezier beleefde. Van Rumpt deed eerst gymnasium op het christelijk Gymnasium Sorghvliet (1971-1977) en werd fysiotherapeut na zijn opleiding aan de Haagse Academie voor Lichamelijke Opvoeding en Fysiotherapie (1979 – 1983). Na vijf jaar praktiseren – ik ontleen dit alles aan zijn LinkedIn pagina – trok de manuele therapie hem sterk en hij volgde aan de School voor Manuele Therapie van 1988 tot 1990 een opleiding tot manueel therapeut, een berucht nutteloze behandelwijze. Nog niet tevreden met zijn behandel-arsenaal volgde zeven jaar later de tweejarige zgn. Initiële cursus Cranio-Mandibulaire Dysfunctie (erkend door de NVOF) en was toen in 1998 ‘orofaciaal fysiotherapeut’. Van andere opleidingen wordt geen melding gemaakt, maar hij was er vroeg bij en benoemde zichzelf al in 2010 tot docent van de Amsterdamse cursus ‘Dry Needling van het Hoofd- halsgebied’ aan de Dry Needling Systems instelling, een functie die deze droog prikkende autodidact nu al tien jaar vervult. De cursus is speciaal gericht op tandartsen en orofaciaal fysiotherapeuten.

Recent werd de VtdK geattendeerd op een bericht op de sociale media dat er weer een klasje was afgestudeerd onder de bezielende leiding van Van Rumpt. Zeven cursisten gingen op de foto (met Van Rumpt vierde van rechts) en onder hen bevond zich zelfs een kaakchirurg, verbonden aan het LUMC: Khee Hian Phoa. Ook hij was enthousiast. Van Rumpt liet op twitter weten hoe plezierig hij het vindt ‘om jullie vaardigheden aan te leren, gepassioneerde huis- tandartsen! Triggerpoint anaesthesie: onmisbaar voor differentiaal diagnostiek! We gaan ermee door in 2020… myopain.nl’. Op de website van deze laatste club, gevestigd in Amsterdam-zuid, worden de talrijke dry needling cursussen aangeprezen en dat geldt ook voor de terugkomdagen van de eerder geslaagde cursisten. Op die site ook foto’s van de goed gevulde opleidingsruimten vol leergierige cursisten. En dat – wij schreven er in dit blad al vaker over – terwijl dry needling toch echt niets anders is dan een omgekatte vorm van acupunctuur: needless needles en anders niet!

Lifestyle in de praktijk

Toen orthomoleculair genezeres, vruchtbaarheidscoach en antivaxxer Eva van Zeeland haar verdienmodel op 13 januari 2020 lanceerde onder de codenaam Miss Natural Lifestyle, toen stak er in ons land een storm van reacties en verontwaardiging op. Op haar website bood zij aan een honderdtal zwangere vrouwen een gratis blender aan mits zij zo ‘moedig’ waren zich niet in de 22ste week tegen o.m. kinkhoest te laten vaccineren. Het betreft een Vacublend naar keuze t.w.v. maar liefst €399,-. Kinkhoest is in opmars in ons land en pasgeborenen zijn tot aan hun eerste vaccinatie vatbaar voor de bacterie, hetgeen voorkomen kan worden, aldus onder meer de Gezondheidsraad, door de a.s. moeder te vaccineren. In deze blender-actie werkt Van Zeeland samen met ene Joost Duisterwinkel, die eigenaar is van de fa. Versapers en die zijn kinderen nooit heeft laten vaccineren. Deze zakenman deelt zijn blenders uit in Utrecht op de Gezondheidsbeurs als de zwangere het ingevulde formulier daar inlevert. Ook worden er op haar website catastroferende stellingen verkondigd, onder anderen dat bij vaccinatie gifstoffen in de bloedbaan worden gespoten. En dat er veel schade op kan treden na vaccinaties. Die moeten dan later weer met behulp van homeopathische middelen worden ‘ontstoord’.

Het bericht leidde tot een enorme publiciteit, ik werd door de Telegraaf zelfs uit bed gebeld, het RIVM, de inspectie en talrijke radio- en tv-programma’s maakten melding van de onzinnige actie. PvdA, D66 en SP stelden Kamervragen. Ook werd er een klacht gedeponeerd bij de Reclameraad. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd verklaarde tegenstander te zijn van een oproep aan zwangere vrouwen zich niet te laten vaccineren tegen kinkhoest. Ze vroeg beheerder Van Zeeland om haar campagne op de website aan te passen waarin aanstaande moeders een beloning krijgen als ze zich niet laten vaccineren. ‘Zulke oproepen houden zwangere vrouwen af van het deelnemen aan het rijksvaccinatieprogramma. Zeker als aan zo’n oproep een beloning is gekoppeld. Dat levert een risico op voor de gezondheid van jonge kinderen, zowel individueel als door het dalen van de vaccinatiegraad in Nederland’, stelt de inspectie.

Het RIVM sprak eerder van een ‘misleidende commerciële oproep aan zwangere vrouwen om zich niet te vaccineren tegen kinkhoest.’ In de oproep worden aanstaande moeders beloond met een blender als ze zich niet laten vaccineren. De RIVM-woordvoerder veronderstelde dat de blender wel van goud moest zijn, gezien de opgegeven waarde.

Ook Medisch Contact besprak de zaak in een editorial op 23 januari 2020 bij monde van Evert Pronk.

“Een blender krijgen als je je kind niet beschermt met een vaccinatie, dat is echt een onverantwoorde actie”, liet staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid) weten. In de beantwoording van de Kamervragen nam hij uiteraard dezelfde positie in. Op 18 februari deed de Reclameraad uitspraak: zij verbood de reclame.

Hoe durft zo’n dom gansje als Eva van Zeeland met zo veel overtuiging de uitspraken van een minister, het RIVM, Medisch Contact, de Inspectie IGJ, de Gezondheidsraad naast zich neer te leggen? Dat is eigenlijk de vraag waarvoor wij staan, kijkend naar dit publicitaire strovuur. Het antwoord op die vraag is simpel: die rotsvaste maar op drijfzand gebouwde orthomoleculaire beweringen en ideeën zijn er in de lege hoofden van de cursisten ingestort door inspirerende docenten, waaronder zelfs artsen en academici. Zij zijn verantwoordelijk voor het pathos waarmee hun cursisten de dwaalleer van Pauling verspreiden. Ik noem tien van deze medische kneuzen:

Frits Muskiet, emeritus klinische chemie aan het UMCG.

Anna M. Kruisdijk – v.d. Heijden, arts (niet praktiserend)

Anne-Mieke Omtzigt, gynaecoloog niet praktiserend

Drs. Barbara Havenith, vrouwenarts Boxmeer

Dr. Leo Pruimboom, grondlegger van de kPNI (klinische psycho neuro immunologie)

Drs. Boudewijn van den Aarsen, apotheker

Drs. Geert Kingma, natuurgeneeskundig arts, Walborg Kliniek Amsterdam

Dr. G. Schuitemaker, apotheker niet praktiserend

Drs. Raymond Pahlplatz, orthomoleculair arts en chelatietherapeut

Ing. Theodoor Scheepers, chemisch ingenieur en hofleverancier van orthomoleculaire nep-diagnosen in zijn lab Pro Health (Weert)

De lijst zou moeiteloos kunnen worden aangevuld en deze mensen zijn er voor verantwoordelijk dat overal in ons inmiddels in vele honderden orthomoleculaire praktijkjes wordt gekwakzalfd dat het een aard heeft. En IGJ doet er niets aan.

Op 20 februari verwijderde Van Zeeland haar website-pagina op Facebook, jeremiërend over het gebrek aan vrije meningsuiting in Nederland.

 

KWF Kankerbestrijding wint Meester Kackadorisprijs 2020

Het KWF stelt dat het geen onbewezen behandelingen financiert of stimuleert. Deze bewering verdient meer dan een kanttekening. De stichting is namelijk eigenaar en beheerder van de website kanker.nl. Aan publieksvoorlichting via deze website besteedt het KWF jaarlijks plm. 2,5 miljoen euro. De site heeft een aparte pagina voor, wat men noemt, ‘complementaire zorg’ en daar zijn de nodige verwerpelijke teksten te vinden, vaak opgesteld in samenwerking met kwakzalversclubs als de Ned Ver Acupunctuur, het Van Praag Instituut (VPI), CAM Cancer en Register Beroepsbeoefenaren Complementaire Zorg. Over het VPI verscheen al menig artikel op de website van de Vereniging. Kritiekloos wordt er op kanker.nl o.m. uitleg gegeven over therapeutic touch en haptonomie bij kanker. Enkele citaten:

‘Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat acupunctuur bij kanker kan helpen bij vermoeidheid, stress, depressie, droge mond en misselijkheid’.

‘Zorg dat uw complementaire behandelaar is aangesloten bij een erkende beroepsvereniging’.

‘Uitgangspunt van geest-lichaam therapieën is dat geest en lichaam een directe invloed op elkaar hebben. De geest kan gebruikt worden om lichamelijke problemen (bijvoorbeeld stress) te behandelen. Voorbeelden van deze complementaire zorg: mindfulness en meditatie, warmte en koude, ontspannings- en visualisatieoefeningen, luisteren naar muziek, yoga, biofeedback en hypnotherapie.’

Alternatieve geneeskunde wordt niet ontraden, nee: de patiënten krijgen tips voor als ze zich onder behandeling van een alternatieve genezer gaan stellen. De patiënt die al onder behandeling is van een alternatieve genezer wordt geadviseerd er bij de arts op aan te dringen dat deze openstaat voor overleg met de kwakzalver. Nou, daar zitten die echte artsen bepaald niet om te springen! En de site geeft aan deze categorie patiënten nog meer ‘nuttige’ tips, niet beseffend dat daarmee impliciet het raadplegen van kwakzalvers wordt genormaliseerd.

Deze meer dan tolerante opstelling van het KWF inzake alternatieve geneeswijzen bracht bij de jury traumatische herinneringen naar boven aan het jubileumcongres 50-jaar KWF uit 1999, toen Houtsmuller en de voorzitter van de Moermanvereniging als feestredenaars werden uitgenodigd.

Integratief kinderarts Von Rosenstiel mag op de KWF-site reclame maken voor haar spreekuur integrative medicine in het Arnhemse Rijnstate ziekenhuis. Hoe voorzichtig ook geformuleerd en met hoeveel waarschuwingen de verhalen ook omgeven zijn, een kankerpatiënt die zelf ook iets aan zijn ziekte wil doen, zal er na kennisneming van deze publieksvoorlichting (‘opgesteld door medisch specialisten en andere deskundigen’) niet van worden weerhouden een zinloos en soms kostbaar avontuur te ondernemen. Om al deze redenen wordt de Meester Kackadorisprijs 2020 toegekend aan het KWF. De prijswinnaar wordt verzocht diploma en kunstwerk in ontvangst te nemen en een apologie uit te spreken.

KWF-directeur  Johan van de Gronden was niet fysiek aanwezig, maar stuurde ons tijdig een video-opname met zijn apologie, die aansluitend aan het voorlezen van het juryrapport werd vertoond.

Inschrijving van natuurarts in BIG-register doorgehaald.

De in 1975 afgestudeerde arts K.L. Liem (71) vestigde zich in 1995 als natuurarts te Venlo. Later betitelde hij zich als integraal arts en nog later als arts voor ‘biofysische geneeskunde’. Eind 2019 ontving de IGZ een klacht van een zijner patiënten en na grondig onderzoek daagde IGZ de man voor de tuchtrechter. In 14 juli 2021 vond de mondelinge behandeling plaats en op 14 september viel het doek voor de natuurgenezer: alle klachtonderdelen werden als terecht beoordeeld en de artsentitel werd hem ontnomen. Duidelijk werd dat Liem gepensioneerd is, maar nog ongeveer achttien uur per week werkte en hij had verklaard dat hij dat in de toekomst wil blijven doen. Hij behandelde naar eigen zeggen op dit moment ongeveer 200 patiënten per jaar in zijn praktijk. Sinds 2009 bezocht de patiënte Liem’s praktijk voor consulten voor haar dochter en haar zoon. Omstreeks 2014 bezocht zij voor het eerst verweerder voor een consult voor zichzelf. Zij consulteerde hem ongeveer drie keer per jaar vanwege vermoeidheidsklachten en buikpijn, in totaal 21 keer. Ze bleef Liem zelfs nog consulteren, nadat ze zich bij de IGZ al had beklaagd over Liem’s praktijken.

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd verwijt Liem dat hij:

– ernstig (seksueel) grensoverschrijdend heeft gehandeld en verder in de privésfeer van patiënte is doorgedrongen dan strikt noodzakelijk in het kader van de hulpverlening. Afspraakjes buiten het ziekenhuis, erotisch getinte e-mails en WhatsApps, het overhalen van de vrouw om de (seksuele)-relatie voort te zetten toen de vrouw al te kennen had gegeven de behandelrelatie te willen beëindigen. – heeft nagelaten de arts-patiëntrelatie te beëindigen op het moment dat andere dan zakelijke en in een professionele hulpverleningssituatie passende communicatie en gevoelens een rol gingen spelen. Hij ontkende lange tijd dat zijn relatie met de vrouw grensoverschrijdend was geweest, maar moest toegeven dat daarvan wel degelijk sprake was geweest toen IGZ belastende citaten uit de correspondentie tussen Liem en zijn patiënte voorlegde.                                                                                                                                                                                                      – de arts-patiëntrelatie niet op adequate manier heeft beëindigd en niet voor adequate overdracht heeft gezorgd. Hij wilde de vrouw niet een naam noemen van een arts, die de behandeling eventueel zou gaan overnemen. Hij had dat wel toegezegd. – is tekortgeschoten in de dossiervorming. Over de 21 consulten werd slechts in vier gevallen iets vermeld in het dossier. Ook had hij nagelaten aan de vrouw duidelijk te maken wanneer er sprake was van reguliere therapie en wanneer van alternatieve behandelmethoden.

De tuchtrechter van het regionaal tuchtcollege te Eindhoven erkende alle klachten als geloofwaardig en was bang dat ook andere patiënten slachtoffer zouden kunnen worden als hem zou worden toegestaan met zijn praktijk door te gaan en schorste hem met onmiddellijke ingang.

Integrale vonnis te vinden onder ECLI:NL:TGZREIN:2021:65.

 

Lintje voor antroposofisch arts.

Ook eind april van dit jaar was het weer spannend: zouden er weer Koninklijke onderscheidingen aan kwakzalvers zijn uitgereikt? Uw dienaar neemt rond die datum altijd de speciale lintjesregen-Staatscourant editie ter hand om te zien of er in de afdeling VWS nog bekende namen prijken. Even leek het erop dat er dit jaar geen enkele kwakzalver in de prijzen is gevallen, maar dat was toch te mooi om waar te zijn. Weliswaar ging het ‘slechts’ om een lidmaatschap in de Orde van Oranje-Nassau, maar een antroposoof mag natuurlijk niet ontbreken.   

Aldus ontving op 26 april 2021 de heer Henk Bakker zijn lintje van de burgemeester van Baarn dat hem opgespeld door zijn partner Nicolaas Filon. De verdiensten van Bakker zijn drievoudig. Eerstens was hij jarenlang actief in organisaties van Belangenbehartiging Indische Na-Oorlogse Generatie (INOG). Hij richtte zelfs een eigen gezelschap op dat in 2006 moest worden opgeheven wegens gebrek aan nieuwe bestuursleden. Tweedens: ook nam de heer Bakker op zijn 70ste een coördinerende rol op zich bij de COVID-19 teststraat van de GGD Haaglanden. Verder is Bakker al 40 jaar mantelzorger en bewindvoerder voor zijn verstandelijk en lichamelijk beperkte broer Hans.

Ten derde is hij vanuit zijn vak als huisarts verbonden geweest aan Hospice Kajan en gaf voorlichting aan het team over stervensbegeleiding vanuit het antroposofisch perspectief. Voor zorginstelling Amerpoort levert hij een belangrijke bijdrage aan de deelraad Verwanten, vanwege zijn medische kennis. Hij behartigt daarbij ook de belangen van cliënten. Daarnaast adviseert hij het bestuur en management bij beleidsontwikkelingen en over voorkoming van besmetting tijdens de corona uitbraak.

Graag feliciteer ik de heer Bakker met zijn lintje, maar wat zou ik niet gaarne eens een paar van zijn lessen over stervensbegeleiding in antroposofisch perspectief hebben willen bijwonen. Rudolf Steiner geloofde heilig in zielsverhuizing, waarmee men in zijn volgende leven wakker wordt met een stuk karma als ‘unfinished business’, zoals opper-antroposoof Hugo Verbrugh dat eens verwoordde. Je zult maar in je hospice liggen en je voorbereiden op het einde van je leven om daar te worden lastig gevallen met de kletsverhalen van de antroposofie. Foei! Het ontbreekt er nog maar aan dat er Jehova’s Getuigen op je worden losgelaten!

 

Artsen Covid Collectief: de winnaar Meester Kackadoris 2021

Medio 2020, de Covid 19-pandemie greep al snel om zich heen, presenteerde zich een klein clubje grotendeels niet-reguliere artsen met ronkende kreten als “brandbrieven” en “Artsen Covid Collectief”, met een reeks zinloze alternatieve oplossingen voor de problemen die de Covid-19 pandemie ontegenzeggelijk veroorzaakte. Tot de initiatiefnemers behoorden de arts-homeopaat Frans Kusse, homeopathisch internist in opleiding (!) Hannah Visser (in de leer bij Kusse), de natuurgeneeskundig geïnteresseerde internist-infectioloog Evelien Peeters (voorzitter), de gepensioneerde Groningse orthomoleculaire professor Frits Muskiet en radioloog in opleiding Kim van Oudenaarde van het LUMC. Al snel kwamen de namen van Felix van der Wissel (huisarts), Lidewij Hoorntje (plastisch chirurg), Peter-Paul Bruens (jurist, oud-advocaat), secretaris Marcel Tóth (psychiater en penningmeester), André Steketee (huisarts), Cindy Sjaardema (SEH arts), Joseé Kramer (Physician Assistant gynaecologie), Monique de Veth (psychiater), Femme Zijlstra (radioloog), Lidewij Hoorntje (reconstructief chirurg), Bart van Tienen (huisarts), Frans Kusse (arts integrale geneeskunde) en Jan Vosters (arts M&G n.p., oud GGD directeur) in beeld.

Over het ledental wordt geheimzinnig gedaan, maar in een interview begin september in De Telegraaf werd een getal van 2006 medici en medische professionals genoemd. Dat is een onwaarschijnlijk hoog aantal, dat niet geverifieerd kan worden. Als het getal van 2006 waar zou zijn, dan zou dat beteken dat bijna 3% van de medische beroepsgroep (77.000 artsen) de ACC-opvattingen zou delen. De IGJ verstuurde 31 augustus 2021 waarschuwingsbrieven naar een 50-tal antivax artsen, waarin zij te horen kregen dat zij het risico van tuchtrechtelijke vervolging liepen wegens ‘het onder andere betwisten van algemeen aanvaarde wetenschappelijke informatie, het medicijnen propageren die afwijken van de professionele standaard of het actief ontraden van vaccinaties. De artsen weken daarmee af van de normen en richtlijnen van hun eigen beroepsgroep’. Een prijzenswaardige actie van de IGJ, maar als we even uitgaan van 2006 collectief-leden, dan heeft slechts 2½% van deze dwalende artsen zo’n brief gezien.

Bijna alle bij het collectief aangesloten artsen willen anoniem blijven gezien de sterke sociale censuur en de angst voor ontslag, waartoe dit activisme al meermalen (volkomen terecht) had geleid. De harde kern lijkt te bestaan uit natuurartsen, homeopaten en andere kwakzalvers met een artsentitel. Zij slaagden erin om met listig gebruik van de artsentitel de indruk te wekken dat een significante beweging tegen de Covid-maatregelen breed door de medische wereld werd gedragen. Het feit dat er ook nog enkele emeritus-professoren tot het gezelschap behoorden, maakte op de buitenwereld ook indruk. De kern van de filosofie van het collectief is dat corona-vaccinaties veelal overbodig zijn, niet altijd ongevaarlijk en dat het immuunsysteem het beste versterkt kan worden door een gezonde leefstijl, lichaamsbeweging en goede voeding. Vaccineren zou voorbehouden moeten zijn tot risicogroepen en moet altijd vrijwillig zijn. Een corona QR pas is uit den boze.

De Meester Kackadorisprijs 2021 gaat derhalve dit jaar naar het Artsen Covid Collectief. Mag ik de vertegenwoordiger van dit collectief uitnodigen om kunstwerk en diploma in ontvangst te De schriftelijke reactie van het Artsen Covid Collectief ter gelegenheid van de toekenning van de Meester Kackadorisprijs 2021:

Dames en Heren,

Onze dank gaat uit naar de Vereniging tegen de Kwakzalverij voor de toekenning van de Meester Kackadorisprijs 2021 aan het Artsen Covid Collectief. Wij zullen de prijs niet persoonlijk in ontvangst nemen, maar langs deze weg onze reactie geven. Het is aan u om deze tekst voor te lezen tijdens de ceremonie.

Ons collectief begon in december 2020 met het stellen van fundamentele vragen over het coronabeleid. Sindsdien is het hard gegaan. Het Artsen Covid Collectief is op dit moment de snelst groeiende medische organisatie van Nederland. Duizenden medici en vrienden hebben zich reeds bij ons aangesloten. Onze website trekt per maand meer dan 300 000 bezoekers, die op zoek zijn naar gebalanceerde informatie over vaccins of onze kijk op het laatste coronanieuws. Kennelijk weten we een snaar te raken bij een breed publiek, bij wie veel zorgen leven over het huidige coronabeleid.

Net als de Vereniging tegen de Kwakzalverij heeft het Artsen Collectief de evidence-based geneeskunde hoog in het vaandel. Ons werkveld en dat van u vertonen dus een zekere overlap, met als verschil dat wij ook kritiek durven te geven op de geïnstitutionaliseerde geneeskunde, wanneer deze de wetenschappelijke toets niet kan doorstaan. Het podium dat u ons met de eer van de Meester Kackadorisprijs aanreikt zullen wij aanwenden om een aantal onwetenschappelijke praktijken aan de kaak te stellen.

Zelf schrijft de Vereniging tegen de Kwakzalverij nauwelijks over corona, terwijl dit onderwerp al twee jaar in het centrum van het maatschappelijke debat staat. Dan rijst de vraag: is uw vereniging nog wel voldoende bij de tijd? We zagen in het jongste exemplaar van uw verenigingsblad wel dat u enkele kolommen wijdde aan long covid, door u neerbuigend een modeziekte genoemd, nog voor het wetenschappelijke onderzoek hierover was afgerond. Is deze toch wat onwetenschappelijke houding niet een situatie waarin de pot de ketel verwijt zwart te zijn?

Maar goed, nu we uw aandacht hebben, willen we u alsnog de vraag voorleggen: wat vinden de leden van de Vereniging tegen de Kwakzalverij eigenlijk van het wetenschappelijke gehalte van het coronabeleid, zoals gevoerd door onze demissionaire regering? Hoe denkt u bijvoorbeeld over het volgende:

” Waarom is anderhalve meter een veilige afstand en één meter niet meer veilig?

” Waarom is iemand om vijf voor twaalf niet besmettelijk, maar om vijf over twaalf ’s nachts kennelijk wel?

” Waarom ben je niet besmettelijk als je in het restaurant op een stoel zit, maar wel als je opstaat?

” Waarom zijn mondmaskers op diverse plekken nog steeds verplicht, terwijl ze ziekmakende aerosolen niet tegenhouden?

” Waarom noemt onze minister van Volksgezondheid de coronavaccins “gewoon hartstikke goed getest en veilig”, terwijl het onderzoek er naar pas in 2023 is afgerond?

” Waarom ben je niet besmettelijk als je door de supermarkt loopt, maar wel als je in het naastgelegen café wat wilt drinken?

” Waarom worden kinderen gevaccineerd?

En zo zouden we nog even door kunnen gaan. Het komt allemaal neer op één overstijgende vraag: waarom kunnen de coronamaatregelen ons maatschappelijk leven beheersen, terwijl de wetenschappelijke evidentie ervoor ontbreekt? Wij begrijpen dat u een kleine vereniging bent met een afnemend ledental. Wij zagen ook met een afnemend ledental. Wij zagen ook dat uw bestuur maar voor de helft bestaat uit medici.

Niettemin, u stelt ook het hogere doel om politici van voorlichting te voorzien. Als de Vereniging tegen de Kwakzalverij nog relevantie wil hebben in de toekomst, kunt u zich ons inziens beter richten op het wetenschappelijke gehalte van het huidige coronabeleid. Dat lijkt ons productiever dan het doen van persoonlijk gerichte aanvallen op onze leden. Wanneer u in staat bent om deze draai te maken, dan kunnen we de krachten bundelen. Om gezamenlijk te strijden voor een wetenschappelijk onderbouwd coronabeleid, waarin de arts patiënt relatie centraal staat en waarin de kwetsbaren bescherming krijgen. Zodat de rest van de maatschappij weer in vrijheid kan leven. Dank voor uw aandacht.

 

Meester Kackadorisprijs 2022

Winnaar: Mevrouw mr. Sue J.S. Preenen, hoofdofficier van justitie, Arrondissementsparket Noord-Holland.

Binnen het Openbaar Ministerie worden de medische zaken behandeld door medische officieren. Van de medisch officier van justitie wordt een zekere expertise verwacht als het om medische zaken gaat, een categorie waarbinnen gewone officieren zich vaak niet deskundig genoeg achten. Recent kreeg een zaak tegen een chiropractor zijn beslag waarin de medische kennis van de medische officier ernstig te kort schoot. Het betrof een zaak waarin bij een patiënt tijdens een chiropractische nekmanipulatie door een Haarlemse chiropractor een hersenstam-infarct optrad, leidende tot levenslange invaliditeit en 100% zorgbehoefte van een voordien gezonde jongeman. De oorzaak van dit herseninfarct is gelegen in beschadiging van de in hals lopende slagaders.

De chiropractor werd veroorzaking van ernstig lichamelijk letsel en het niet bieden van informed consent ten laste gelegd. De verdediging voerde aan dat het wellicht twee pre-existente dissecties van de vaatwand geweest zouden zijn die de hoofdpijn hadden veroorzaakt en dat de manipulatie van de nek hoogstens een secundaire rol gespeeld zou hebben. Vooral chiropractoren hechten geloof aan een dergelijke argumentatie. Een eerder in de civiele procedure geconsulteerde hoogleraar neurologie achtte een causaal verband tussen de toegepaste levensbedreigende nekmanipulatie en de opgetreden complicatie bewezen. Het OM, in de persoon van medisch officier mevrouw mr. C.N. Brugman, koos ervoor als deskundigen twee chiropractoren en een forensisch arts in te schakelen en geen neuroloog.

Zo stond de uitkomst – vrijspraak – van tevoren vast. De chiropractoren herhaalden dat de beklaagde strikt volgens ‘beroepsnorm’ van de Nederlandse Chiropractoren Associatie gehandeld.

De medisch officier realiseerde zich niet dat deze beroepsnorm door henzelf is bedacht en aanzienlijk verschilt van de richtlijnen van neurologen of orthopeden. Dat chiropractie een gezelschap van krakers is dat alle kwalen toeschrijft aan scheefstanden van de wervels en waarvan het nut wetenschappelijk nimmer is aangetoond, daarvan heeft de medisch officier – en in haar kielzog de rechter – zich kennelijk geen rekenschap gegeven.

De hoofdofficier van justitie van het arrondissement waaronder mevrouw Brugman ressorteert, mevrouw mr. S.J.S. Preenen, wees ons erop dat officieren van justitie nooit op persoonlijke titel beslissingen nemen, maar als functionaris van het Openbaar Ministerie (OM). “De hoofdofficier van justitie is eindverantwoordelijk voor alle strafzaken en daarmee verband houdende beslissingen binnen het eigen arrondissement.” Op haar verzoek hebben we daarom de nominatie aan haar geadresseerd. Ook hier zien we dat de nominatie voor de

Meester Kackadorisprijs kennelijk zo serieus wordt genomen dat mevrouw Preenen hem niet gunde aan de medisch officier maar zelf met de eer wil strijken. Wie weet zal onze prijs  ervoor zorgen dat de medische officieren van justitie wel hun leven gaan beteren. We feliciteren mevrouw Preenen en mevrouw Brugman van harte en nodigen haar uit om de Meester Kackadorisprijs 2022 in de vorm van het bekende kunstwerk en de oorkonde in ontvangst te nemen en haar dankwoord uit te spreken!  Mevrouw Preenen heeft om ons onbekende redenen ervan afgezien gehoor te geven aan de uitnodiging van de jury.

Door een attente tandarts werden wij gewezen op een nog niet wijd verbreide vorm van kwakzalverij bij mensen die na het doormaken van een covid-infectie reukverlies (anosmie) ervaren. In de uitgave Scientific Dentistry United van 2022, no 2 stond een artikel over de succesvolle aanpak van dit hinderlijke fenomeen door middel van auriculotherapie. De arts-acupuncturist Korthout van Praktijk Natuurlijk Beter uit Sleeuwijk beschreef een aantal gevallen van spectaculaire instant genezing na behandeling via manipulatie van twee acupunctuurpunten op de oorlel, in de juiste volgorde. Het artikel geeft eerst een adequate omschrijving van de wetenschappelijke en epidemiologische stand van zaken over de post covid anosmie om daarna in alle ernst de oo acupunctuur ten tonele te voeren. Bij mij kwam natuurlijk de neiging op om deze behandelaar en zijn ‘ontdekking’ in een badinerend stukje op de hak te nemen, maar die naam Korthout: waar kende ik die toch van? Opeens wist ik het, het ging hier om de man, die zo ongeveer in zijn eentje de Belastingdienst op de knieën heeft gekregen door in april 2014 bewaar te maken tegen de per 1 januari 2013 ingevoerde btw-heffing voor alternatieve geneeswijzen. Hij beschreef zijn bijdrage en het verloop van de rechtsgang in meerdere procedures triomfantelijk op zijn website https://natuurlijkbeter.com/. Ook in het NTtdK schonken wij herhaaldelijk aandacht aan deze beschamende gang van zaken waarin Korthout, gesteund door de NAAV en een slimme belastingadviseur, aanzienlijk beter voorbereid de rechtszaak in ging dan de Belastingdienst. Niet alleen alternatieve artsen blijven vrijgesteld van btw-heffing, dat lijkt ook te gelden voor niet BIG-geregistreerde genezers zoals chiropractors, osteopaten et cetera. Dit resultaat overtrof de verwachtingen van Korthout, zo valt op zijn website te lezen. Het gevolg van dit zwakke optreden van de Belastingdienst is dat de fiscus jaarlijks ten minste 65 miljoen euro misloopt.  En kwakzalvers kunnen beweren dat de overheid aan hun alternatieve geneeswijzen bewezen gezondheidskundige waarde toekent, een stuitende onwaarheid. En dan vergaat ons als kwakzalverijbestrijders wel het lachen. Hoe kan iemand oor-acupunctuur serieus nemen en tegelijkertijd zo effectief optreden in de rechtszaal, dat de NAAV hem in 2015 tot erelid benoemde en de NVPA hem een gedeelde Pruimenbloesemprijs toekende? Een prijs die hij overigens moest delen met Ronald Pluut, een oude bekende van onze vereniging. Aan Korthouts website ontleen ik de volgende gegevens over zijn vorming en zijn beroepsmatige activiteiten.

Zijn opleidingen.

Onze solistisch werkzame naaldartiest is een heus studiehoofd geweest: 1983: afgestudeerd als natuurgeneeskundig therapeut (algemene natuurgeneeskunde en homeopathie); Nederlandse Akademie voor Natuurgeneeskunde (voltijds dagopleiding) in Hilversum; 1988: master geneeskunde behaald; Rijksuniversiteit Limburg in Maastricht; 1989: Vakdiploma Drogist behaald; Stichting Pharmaceutische Kleinhandelsconventie in Amsterdam; 1991: afgestudeerd als arts; Rijksuniversiteit Limburg in Maastricht; 1994: cursus Keuring Rijgeschiktheid; VVAA in Utrecht (i.s.m. CBR en Ministerie van Verkeer en Waterstaat); 1996: NAAV C-diploma behaald (specialisatie auriculo medicinae [ooracupunctuur], bijvak acupunctuur gerelateerde therapieën); Stichting NAAV Onderwijs in Haarlem; 1997: certificaat cursus Instructeur Elementaire Reanimatie van Volwassenen; VVAA in Utrecht; 2001: certificaat Basisopleiding Begeleider  Bibliodrama; CCV in Antwerpen; 2003: certificaat cursus Instructeur AED; VVAA in Utrecht; 2007: cursus Instructeur Quick Quality BLS/AED Trainingen; AED Solutions in Stramproy; 2013: certificaat opleiding Pedagogisch-Didactische Bekwaamheid voor docenten in het hbo; HAN / Interstudie NDO in Nijmegen. Tot zo ver de opleidingen die Korthout ooit heeft doorlopen.

Werkervaring of hoe kon hij leven van zijn kwakzalverij?

Een overzicht: november 1983 – heden: eigen praktijk (Praktijk voor Natuurgeneeskunde Sleeuwijk / Natuurlijkbeter – vanaf 1991 artsenpraktijk); 2004 – 2012: docent BLS-AED, docent Auricolo, SNO te Haarlem; 2012-2015: docent Auriculo, NERF te Bunnik; 2005-2008: keuringsarts, Mediplus te Groningen; 2008 – heden: docent medische basiskennis, HvNA te Velp; 2011 – heden: docent medische basiskennis Shenshou Open University; 2017: docent van (via GAIA/ABAN) KNMG-geaccrediteerde nascholing bij Goudse Akademie (Wierden). Duidelijk wordt wel dat de ex-drogist met een basisartsdiploma moest bij schnabbelen om aan een redelijk inkomen te komen. Lesgeven als docent in Bunnik en aan de Chinese ‘universiteit’ aan de Gelderse kade te Amsterdam. Ook beschikbaar voor rijbewijskeuringen en daarnaast kan men hem ook inhuren als interactieve bibliotherapeut. Tot zo ver deze schets van een van de knapste acupuncturisten van ons land. Wij zijn benieuwd waar hij in de komende tijd nog meer opduikt, want dat hij het hier niet bij laat, dat lijkt wel duidelijk. En zijn BIG-herregistratie was geen enkel probleem.

Inhoudsopgave van zes bijlagen

1. Rechtszaken

a. VSM

b. AVRO/NCRV

c. Privaat-docent VU

d. Sickesz

e. Houtsmuller

f. Maes

g. Roland Pluut

2. Prijzen

h. Toptwintig Grootste Kwakzalvers van de Twintigste Eeuw.

i.Instelling Meester Kackadorisprijs

j. Instelling Gebroeders Bruinsma Erepenning

k. Lijst met namen van winnaars Erepenning

3. Ter illustratie een globaal overzicht over een fractie van de zaken waar de Vereniging mee in de afgelopen bijna anderhalve eeuwen te maken kreeg

4. Actuele toptien van misstanden waartegen de VtdK zich anno 2024 verzet

5. Enkele kwantitatieve gegevens

6. Literatuur

Bijlage 1. De rechtszaken

VSM, een Alkmaarse fabrikant van homeopathica, spande in 1995 een kort geding aan en eiste dat de VtdK zich nooit meer negatief zou uitlaten over homeopathie in het algemeen en VSM-producten als SR-gelei in het bijzonder. De rechter kon deze eis niet honoreren.

Een bij het Commissariaat voor de Media ingediende klacht tegen de AVRO en de NCRV wegens het ongeoorloofd reclame maken voor homeopathische firma’s (1991), leidde tot boetes voor beide omroepen.

In 1992 en ’93 werd (vergeefs) actiegevoerd tegen voortzetting van het privaatdocentschap homeopathie aan de Vrije Universiteit. Meermalen werd door kwakzalvers getracht de Vereniging via  de rechter het zwijgen op te leggen:

Traag verliep de zaak Sickesz: de alternatief werkende orthomanuele arts mevrouw Sickesz spande in 2003 een proces aan, omdat zij bezwaar maakte tegen haar vermelding in de lijst twintigste eeuwse ‘notoire genezers’ in een door de VtdK uitgebracht boekje over de Toptwintig kwakzalvers. Sickesz behandelt patiënten met autisme, depressie en schizofrenie door manipulatie van nekwervels en tongbeen en heeft veel artsen opgeleid. De rechtbank in eerste aanleg acht de kwalificatie ‘kwakzalver’ geoorloofd, maar het door haar ingestelde hoger beroep won Sickesz. Het hof veroordeelde in 2007 de VtdK tot het plaatsen van een rectificatie in twee dagbladen, waardoor de Vereniging met faillissement werd bedreigd. Door talloze giften van leden en niet-leden werd deze dreiging  afgewend. De VtdK is tegen de uitspraak van het gerechtshof in cassatie gegaan. In de Tweede Kamer zijn naar aanleiding van deze kwestie vragen gesteld. Dankzij de publiciteit is sinds de uitspraak van het hof het ledenaantal van de VtdK flink gegroeid. De uitspraak van de Hoge Raad over de cassatie kwam in mei 2009: zij vernietigde de uitspraak van het Amsterdamse Hof en verwees de zaak terug naar het Hof in Den Haag. Sickesz kon zich niet neerleggen bij deze uitspraken, maar uiteindelijk bleef de uitspraak van de rechtbank uit 2005 overeind. De zaak heeft nuttige jurisprudentie opgeleverd, want de Hoge Raad maakt geen bezwaar tegen de term kwakzalver, zoals die door de VtdK werd gebruikt en in het arrest wordt geciteerd:

“Kwakzalverij is:

(a) elk beroepsmatig handelen c.q. het verlenen van raad of bijstand in relatie tot de gezondheidstoestand van mens of dier

(b) dat niet gefundeerd is op toetsbare en voor die tijd logische dan wel empirisch-houdbare hypothesen en theorieën

(c) die actief onder het publiek worden verspreid (‘overpromotion’)

(d) zonder dat toetsing binnen de beroepsgroep op effectiviteit en veiligheid heeft plaatsgevonden en

(e) die (veelal) zonder overleg met medebehandelaars wordt toegepast.”

Zoals sinds jaar en dag al door de VtdK wordt uitgedragen impliceert of vereist een betiteling als ‘kwakzalver’ geen kwade trouw of oplichting: deze is in de praktijk immers nauwelijks te beoordelen. Het Hof zou daar in de zaak-Houtsmuller anders over denken.

  In 1999 maakte de VtdK een einde aan de reputatie van Houtsmuller, een Rotterdamse gepensioneerd internist die een eigen kankerdieet had bedacht. Hij loog over zijn ziektegeschiedenis – de VtdK kreeg vertrouwelijk te horen dat er nimmer sprake was geweest van uitzaaiingen –  en beweerde zich met zijn eigen methode van uitbehandelde huidkanker te hebben genezen. Houtsmuller spande een procedure aan tegen de door Renckens over hem gebezigde termen als kwakzalver en leugenaar. De rechtbank stelde Houtsmuller in het ongelijk, maar Houtsmuller kreeg in het hoger beroep alsnog zijn zin. Kern van dat arrest was dat naar de mening van het Hof de term kwakzalver altijd oplichterij en/of boerenbedrog impliceerde. De burger zou ook die mening zijn toegedaan, maar het hof verzuimde die onjuiste opvatting te onderbouwen. De meeste kwakzalvers geloven in hun therapie of gaan er geleidelijk aan in geloven. Deze zaak was de enige rechtszaak, die de VtdK sinds haar herrijzenis in 1980 verloor: maar één verloren zaak in bijna een halve eeuw.

Een Belgische psychiater Michael Maes verloor in 2005 een aanklacht tegen de VtdK, ruime nadat zij onthulde dat hij acupunctuur en omega-3 vetzuur gebruikte bij ernstige psychische klachten. Hij werd enige tijd later ontslagen door zijn werkgever, de universiteit Maastricht, waar hij hoogleraar was.

De Wassenaarse zakenman Roland Pluut spande begin 2014 een kort geding aan tegen de VtdK omdat hij het niet eens was met een artikel van bestuurslid Cees Renckens. Het gewraakte stuk verscheen in december 2013 op de website van de vereniging en in het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij. In dit artikel beschrijft Renckens Pluuts financiële strapatsen met alternatieve geldinzamelfondsen. Hij ontdekte dat deze kwakfondsen veel van dat ingezamelde ‘nep-goede doel geld’ in eigen zak stopte. Op een ondergeschikt punt moest de VtdK rectificeren, maar de rechter stelde vast dat de praktijken van Pluut als `malafide´ en als ‘criminele organisatie’ mogen worden bestempeld. Ook mag de vereniging in verband met Pluut de termen ’trukendoos’ en ‘meesterbrein’ gebruiken, evenals de aanduiding ‘kwakfondsen’ voor de fondsen waarmee Pluut geld binnenhaalde. Opvallend was dat veel familieleden van Pluut in besturen zitten en zaten van stichtingen en bedrijven rond de fondsen. De inmiddels miljonair geworden Pluut deed  bij Google vergeefse pogingen om zijn naamsvermelding op het internet te laten verwijderen.

Bijlage 2. Prijzen

De Toptwintig Grootste Kwakzalvers van de Twintigste Eeuw.

In 2000 publiceerde de Vereniging samen met Skepsis een toptwintig van de Grootste Kwakzalvers van de Twintigste  Eeuw, die veel aandacht van de media kreeg. De kankerdokter Moerman eindigde als eerste. De publicaties leidde ook tot een door haar verloren proces wegens smaad door een van de artsen uit die lijst, de eerder genoemde mevrouw Sickesz.

De Meester Kackadorisprijs (sinds 2003)

Sinds 2003 looft de Vereniging tegen de Kwakzalverij elk jaar een prijs uit, de Meester Kackadorisprijs, aan instellingen, personen of ondernemingen die in woord of geschrift in belangrijke mate hebben bijgedragen aan de verspreiding van kwakzalverij in Nederland. Het gaat hierbij uitdrukkelijk niet om mensen die zelf kwakzalverij beoefenen, maar om die personen of instellingen die kwakzalverij bevorderen terwijl van hen het tegengestelde verwacht zou mogen worden. De prijs wordt gevreesd door veel fellow travelers der alternatieve geneeskunde. De vereniging maakt eerst een lijst met genomineerden bekend, en vervolgens de winnaar. Iedereen mag personen, bedrijven of instanties aandragen voor de prijs. De vereniging beoordeelt wie genomineerd wordt en wie de prijs wint. De winnaar krijgt de gelegenheid tot een weerwoord dat eveneens wordt gepubliceerd in het tijdschrift van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. De naam van de prijs is ontleend aan de kwakzalver Kackadoris, die een hoofdrol speelt in het rederijkerstafelspel Meester Kackadoris, ende een doof-wijf met ayeren (1ste publicatie 1596, herdruk uit 1631). De winnaar ontvangt een diploma en een kunstvoorwerp.

De eerste prijswinnaar was zorgverzekeraar Zilveren Kruis Achmea en de laatste in 2023 de NVAO, de Nederlands Vlaamse Accreditatie Organisatie. De complete lijst van genomineerden en winnaars staat op de website https://nl.wikipedia.org/wiki/Meester_Kackadorisprijs.

De Gebroeders Bruinsma Erepenning (sinds 2005)

De vereniging reikt sinds 2005 de Gebroeders Bruinsma Erepenning uit aan een persoon of instelling die zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de bestrijding van de kwakzalverij. De penning is genoemd naar de oprichters van de VtdK, Gerardus en Vitus Bruinsma.

Winnaars van de erepenning waren:

2005 Tv-consumentenprogramma TROS Radar

2006  Rie Prins, kenner van kruiden

2009 Menso Westerouen van Meeteren, IGJ-inspecteur

2010 Piet Borst, hoogleraar biochemie en publicist.

2011 Wim Betz, medeoprichter SKEPP en hoogleraar huisartsgeneeskunde

2012 Freek van Sluijs, hoogleraar diergeneeskunde

2014 Jan Willem Nienhuys, medeoprichter Stichting Skepsis en wiskundige

2016 Henk van Gerven, huisarts en SP-politicus

2018 Jos van der Meer, hoogleraar interne geneeskunde

2022 Frits Abrahams, invloedrijk columnist NRC

2024 Broer Scholtens, wetenschapsjournalist

Bijlage 3. Globale selectie van VtdK-acties

Een globaal overzicht over de zaken waar de Vereniging mee te maken kreeg, zoals voornamelijk geselecteerd  uit de annalen van het Verenigingstijdschrift en de website. Telkens worden er drie onderwerpen per elke tiende jaargang geselecteerd.

Maandblad tegen de Kwakzalverij, juni 1885.	Discussie over geneeskundige wetten; kwakzalver door Hoge Raad beboet wegens handoplegging f 75; loodhoudende haargroeimiddelen.
MtdK juni 1895	Waarschuwing voor het beroertewater van Roman Weissmann; recidiverend Staphorster Boertje veroordeeld; borstkoekjes en borst siroop van Arabische Nafé.
MtdK juni 1905	Maandblad ligt ter inzage in de lounge van Hotel du Commerce in Leiden; Londense breukgenezer actief; welwillende recensie van boek over vleeskeuring.
MtdK juni 1915	Necrologie mr. Zeeger Veeckens, die 8 jaar VtdK-voorzitter was; weer Orviëtanose; Haagsche Post weigert een advertentie voor Abdijstroop.
MtdK juni 1925	Kwakzalver Eilers veroordeeld Hoge Raad tot twee maanden hechtenis; parasitencream tegen alle ongedierte op het lichaam. Analyse diverse kwakzalversmiddelen;
MtdK juni 1935	Beroep magnetiseur in telefoongids; kruidkundigen doen eerst urine-onderzoek; fistelpot van Ursem.
Wereld Oorlog twee.	Geen blad van 1942 tot 1948.
MtdK juni 1955	Tenhaeff en de paranormaal begaafden; gebedsgenezer; de tandarts-assistente.
MtdK juni 1965	Feestrede Muntendam; Franse kwakzalver Naessens veroordeeld; discussie over nieuwe naam voor de Vereniging.
MtdK juni 1975	Contra het spiritisme; veeverloskundige die keizersnede deed op koe vrijgesproken; kwakzalverij aan de Kaspische Zee.
Actieblad tegen de Kwakzalverij, juni 1985.	Plantaardige geneesmiddelen op symposium Biohorma en Utrechtse subfaculteit Farmacie; Ermelose natuurgenezer Lodewijkx aangehouden; op de beurs Naturamed maakt Homeoropa reclame voor homeopathische acupunctuur.
AtdK, juli 1995	Kort geding fa VSM tegen VtdK; 2½ miljoen subsidie voor onderzoek naar effect acupunctuur bij tennisarm; groot artikel Lex Rutten homeopathisch arts op opiniepagina Volkskrant.
AtdK, juni 2005	Necrologie over arts-acupuncturist Coen van der Molen; proces-Sickesz; WHO bevordert de homeopathie.
NTtdK, juni 2015	Necrologie Houtsmuller; de derde amalgaamoorlog; Martine Busch, helderziend en activist Therapeutic Touch.
NTtdK, augustus 2020	BIG registraties voor alternatieve artsen; Keppel Hesselink distantieert zich van de acupunctuur; koninklijke onderscheidingen voor alternatieve artsen.

De kronieken

In 2004 verscheen al mijn Dwaalwegen in de geneeskunde, (Prometheus, 460 pagina’s)  en daarin een kroniek over de kwakzalverij in de periode 1973 – 2002.

Een kroniek over de kwakzalverij in de periode 2003 tot 2018 is te vinden in mijn boek Met het vizier op  Kackadoris. (Uitgeverij Noord-Holland. 2020. 500 pagina’s). Verkrijgbaar  bij www.kwakzalverij.nl.

Tezamen bestreken beide boeken bijna een halve eeuw geschiedschrijving. In een bijlage aansluitend in dit Tijdschrift-nummer artikel vond u als lezer nog een aanvullende kroniek over de periode van 2019-2023, die het overzicht van een halve eeuw eeuw compleet maakt.

  

Gratis te downloaden op: https://skepsis.nl/mainsite/inhoud/uploads/2015/09/sn14.pdf  In deze Skepsis uitgave vindt u een Toptwintig van de Grootste Kwakzalvers van de Twintigste Eeuw.

Bijlage 4. Actuele misstanden

Een Toptien van misstanden waartegen de VtdK zich anno 2024 verzet:

1. Btw-vrijstelling van kwakzalvers. Bijv. acupuncturisten en osteopaten.

2. Chiropractoren, die op grote schaal de levensgevaarlijke nekmanipulaties toepassen en zich dokter of doctor noemen.

3. Openbaar Ministerie faalt op medische dossiers, ondanks hun ‘medisch expertisecentrum’.

4. Bijna jaarlijks krijgen alternatieve artsen een koninklijke onderscheiding, de screening van kandidaten schiet te kort.

5. Nederland stemt in de WHO mee met landen, die China’s politiek tot erkenning van de ‘Traditionele Chinese Geneeskunde’ steunen. Bijv. in de ICD-classificaties.

6. Aan de Utrechtse medische faculteit kunnen 2de jaars studenten een Keuzeblok kwakzalverij volgen en worden antroposofische huisartsen als opleiders geaccepteerd.

7. Veel alternatieve organisaties genieten een ANBI-status. Bijv.  Homeopaten zonder Grenzen HzG.

8. Veel onbewezen producten ontlopen serieuze beoordeling door zich ‘medisch hulpmiddel’ te noemen. Bijvoorbeeld Gladskin en Vitae pro.

9. Alle zorgverzekeraars vergoeden vanuit de aanvullende zorgverzekering alternatieve behandelmethoden.

10. ZonMw, geldschieter van medisch wetenschappelijk onderzoek, steunt de invoering van zgn. ‘integrative medicine’.

Ik verontschuldig mij voor deze opsomming, die meer het karakter heeft van een opinie en van een activistische oprisping dan van een bezonken geschiedschrijving die natuurlijk zo objectief mogelijk moest uitvallen.   

Bijlage 5. Enkele kwantitatieve gegevens.

Aanvullende verzekeringen

Hoewel er af en toe ook alternatieve behandelmethoden in het verzekeringspakket binnen dringen – men denke aan de manuele geneeskunde – kan gesteld worden dat het van rijkswege vastgestelde basispakket vrijwel geen kwakzalverij bevat. Plusminus 84% van de bevolking heeft echter een aanvullende verzekering afgesloten, waarin o.a. tandheelkunde, fysiotherapie en alternatieve geneeswijzen zijn verzekerd, overigens wel gemaximeerd tot bepaalde hoogte.

De uitkeringen uit deze vrijwillige aanvullende verzekeringen bedroegen als volgt:

2004 94 miljoen euro

2008 154 miljoen euro

2017 195 miljoen euro

2023 300 miljoen euro.

Dit laatste bedrag ontleen ik aan een lid van de ledenraad van een grote zorgverzekeraar. VEKTIS die in 2017 nog een nauwkeurige opgave deed van de geldstromen inzake de aanvullende verzekeringen, houdt deze gegevens sindsdien niet meer bij.

Het Sociaal Cultureel Planbureau SCP publiceerde in 2018 vergelijkende getallen over het gebruik van alternatieve geneeswijzen (‘CAM’) in Europa. Daaruit bleek dat deze CAM’s het meest populair waren in Zwitserland, Duitsland en Oostenrijk. Het minst populair waren deze therapieën in Hongarije, Polen en Nederland. Een samenvatting van deze cijfers is te vinden in het hoofdstuk 4 van Met het vizier op Kackadoris.

Het Central Bureau voor de Statistiek ondervraagt sinds 1981 tienduizend Nederlandse burgers van alle leeftijden en vraagt o.a. naar het percentage dat in dat jaar contact heeft gehad met een alternatieve genezer, anders dan de eigen huisarts, die immers soms ook alternatieve geneeswijzen in de praktijk brengt. In de figuur ziet u een verwijzing naar een zeer kleinschalig onderzoek van Bakker, in Utrecht uitgevoerd onder 1000 deelnemers, en sinds 1981 jaarlijks. In dit onderzoek had 1%  een alternatieve genezer bezocht. Vanaf 1981 – in dat jaar 4% bezoek aan de alternatieve genezer –  vertoonde de alternatieve consumptie een stijgende lijn tot plm.6% in 1993 om waarna een plateaufase werd bereikt met jaarlijks tussen de 6% en de 7% alternatieve consumptie. Deze fase duurde tot 2010 en vanaf dat jaar trad een geleidelijke en bescheiden daling op tot vlak boven de 5%.

De afgenomen belangstelling van politiek en burgerij weerspiegelt zich ook in een terugloop van het statistisch en sociologisch onderzoek naar diverse aspecten van het alternatief genezen in ons land. Ongewijzigd blijft de oude en ook internationaal bevestigde curieuze bevinding dat een hoger maximaal opleidingsniveau predisponeert tot een verhoogde kans op alternatieve CAM-consumptie. Veel mensen begrijpen dat slecht, maar de verklaring zal vermoedelijk zijn, dat hoger opgeleiden enerzijds wat kritischer staan t.o.v. de reguliere geneeskunde en anderzijds kan deze categorie zich wel een onzeker avontuur bij de genezer permitteren, omdat het welvaartsniveau bij hoger opgeleiden ook hoger zal zijn.

Het NIVEL doet elke twee jaar onderzoek naar de mate van vertrouwen in een groot aantal beroepsgroepen, waaronder huisartsen, specialisten, alternatieve artsen en alternatieve niet-artsen zonder BIG-registratie. Het vertrouwen in de eerste twee genoemde professionals blijft onverminderd hoor. In niet artsen die alternatief praktiseren heeft nog 9% vertrouwen, maar in de alternatieve artsen is dat percentage toch nog 40%. Het is aan de lezer om dat cijfer aardig hoog of toch wel flink laag te vinden. (Gegevens uit de Barometer over te nemen met bronvermelding. Hulst, F.J.P. van der, Brabers, A.E.M. en Jong, J.D. de. Barometer Vertrouwen in de Gezondheidszorg. Utrecht: Nivel. [https://www.nivel.nl/consumentenpanel-gezondheidszorg/resultaten-vertrouwen], 16-01-2024)

Jarenlang konden wij beschikken over redelijk betrouwbare cijfers van de diverse ledentallen van de clubs van alternatieve artsen. In de figuur komt duidelijk tot uiting hoe de aantallen in de jaren 70 explosief begonnen te groeien, van 400 in 1977 tot plm. 1750 in 1993, een jaar dat binnen de VtdK wel als ‘rampjaar’ werd betiteld. In dat jaar telde de Nederlandse Artsen Acupuncturisten Vereniging NAAV wel 800 gediplomeerde leden. Daarna begon een geleidelijke afname en in 2019 bedroeg dat aantal plm. 575. De in deze telling opgenomen verenigingen omvatten acupuncturisten, homeopaten, natuurartsen, antroposofische artsen, (ortho) manueel artsen en orthomoleculaire artsen. De verzamelaar van al deze getallen was Skepsis-voorman JanWillem Nienhuys, die telkens het Geneeskundig Adresboek, de websites van de clubs en soms de websites van praktiserende alternatieve artsen raadpleegde. De laatste paar jaar is een betrouwbare telling niet meer goed mogelijk omdat de websites steeds slechter worden bijgehouden, vermoedelijk een signaal van een sector in verval. Het aantal niet georganiseerde artsen schatte Nienhuys op plm. 400. Dat betekent dat er ongeveer 1000 artsen in ons land alternatief praktiseren. Het aantal BIG-geregistreerde artsen is 72.000 en daarmee komt het percentage alternatieve artsen op anderhalf procent van de medische beroepsgroep.

De VtdK heeft anno 2024 een ledental van ruim 1800 en is daarmee in haar soort de grootste ter wereld. Ze geeft een tijdschrift uit, heeft een goed bezochte website (www.kwakzalverij.nl) en is vraagbaak voor media, burgers en studenten. Haar instrumentarium bestaat behalve de website en het Ned Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (sinds 1881), uit opiniëren, publicaties, interviews, activisme, het aanspreken van beroepsorganisaties en zorgverzekeraars, publieksvoorlichting en beïnvloeding van de politiek.

Zij werkt op nationaal niveau goed samen met Skepsis, de Nederlandse afdeling van de wereldwijde verzameling van skeptische clubs, opgericht in navolging van het in 1976 opgerichte als Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal (CSICOP) in 1976. Thans heet die stichting Committee for Skeptical Inquiry (CSI). Het zijn in de meeste landen deze organisaties die ook de kwakzalverij bestrijden. De VtdK is aangesloten bij de European Council of Skeptical Organisations (ECSO). Landen met verenigingen als de VtdK zijn er, voor zover mij bekend, thans alleen nog in de UK (Healthwatch) en de USA (CAHF). Zij zijn relatief nog jonge organisaties. De VtdK kan met recht beschouwd worden als de Moeder aller antikwakzalverij-verenigingen.

Hoe zal het met de kwakzalverij verder gaan? Het is op dit moment nog te vroeg om voorspellingen te doen over de invloed van de pandemie, van anti-vaccinatie sentimenten en de opbloei van leefstijl-  c.q. integratieve geneeskunde op de verspreiding van de kwakzalverij. Wantrouwen tegen de wetenschap in het algemeen blijft een niet te onderschatten fenomeen. Op die voedingsbodem acteren talrijke genezers zonder medische opleiding c.q. achtergrond en de wet stat hen dat ook gewoon toe, tenzij er gevaar voor de volksgezondheid dreigt of al is opgetreden. Helaas zullen er ook altijd nog wel wat disfunctionerende artsen zijn die zich in hun distinctiedrift schuldig maken aan alternatieve geneeskunde.